- Mesajlar
- 1,941
Ahlâkî Görecilik, bütün insanlar için, tüm zamanlar boyunca geçerli olan tek bir ahlâkî standart bulunmadığını; ahlâkî norm ve kuralların içinde bulunulan çağa, yere ve koşullara göre değiştiğini savunan görüştür.
Ahlâkî gürecilik, kökleri "insan her şeyin ölçüsüdür" diyen Protagoras'a kadar geri gitmekle birlikte, esas itibariyle modern zamanlarda ahlâkî mutlakçılığa karşı başkaldırının ve dolayısıyla, Ortodoks dinin dogmalarına beslenen inancın zayıflamasının bir sonucu olmak durumundadır. O bütün kültürler ya da toplumlar için geçerli olan tek bir ahlâkî standart, ahlâk yasası bulunduğunu yadsıdığı için, özde olumsuz, fakat bir yandan da birçok ahlâk yasası, âdeta her toplum için farklı ahlâkî değerler öbeği bulunduğunu öne sürdüğü için çoğulcu bir anlayıştır.
Ahlâklılığın belli bir çağda ya da yerde emrettiğinin ayni ahlâklılığın başka bir çağda ya da yerde emrettiğinden oldukça farklı olabileceğini savunan ahlâkî güreciliğe göre, belli bir toplum ya da çağda neyin ahlâkî olduğu bilinmek istenirse, söz konusu toplum ya da çağda benimsenen ya da hüküm süren ahlâkî kanaat ya da düşüncelere bakmak gerekir. İşte bu düşünce ya da kanaatler söz konusu toplum ya da çağ için, doğru ve ahlâkî olanı belirler. Buna göre, ahlâkî doğruluğu insanların neyin ahlâken doğru olduğuna ilişkin düşünce ya da kanaatlerine eşitleyen ahlâkî görecilik, ahlâkı bütünüyle öznel bir temele dayandırırken, insandan, onun öznel kanaat ve değerlemelerinden bağımsız nesnel değerler, ahlâkî hakikatler olamayacağını ima eder. Bir toplumda ahlâken doğru olduğu düşünülenin o toplum için gerçekten de doğru olduğunu söylerken, ahlâkî göreci bununla birlikte, Türkiye'de fiilen geçerli olan nesnel bir ahlâkî standart, Arabistan'da veya Almanya'da hüküm süren başka bir nesnel standart olduğunu anlatmak istiyor değildir. Ona göre, nesnel olarak geçerli ahlâkî bir standart olmadığı gibi, ne tek bir nesnel evrensel standart, ne de bir yerel nesnel standartlar çokluğu vardır. Ahlâkî görecilik bütün standartların, yerel ve değişken, ahlâkî düşünce kümelerinin bütünüyle öznel olup, insanların ahlâklılıkla ilgili öznel duygularının varolan yegâne standartlar olduğunu iddia eder.
Ahlâkî göreciliği destekleyen en önemli unsur, antropolojistlerin araştırmalarının da gösterdiği üzere, dünyada farklı yerlerde, farklı zamanlarda, farklı insanlar tarafından benimsenmiş olan çok sayıda ahlâkî standartın, oldukça farklı ahlâkî kural ve değer kümelerinin varoluşudur. Onların bulgularına göre, bütün insanlar tarafından her zaman ve her yerde ahlâken iyi olarak görülen tek bir şey bile bulunmamaktadır. Ahlâkî mutlakçılık tarafından insanların ahlâkî hakikatlere dair bilgisizlikleriyle açıklanabileceği için göreciliği destekleyen çok güçlü bir argüman meydana getirdikleri pek de düşünülemeyecek bu olguları, göreci yine de mutlak bir ahlâkî standardın yokluğuyla açıklar. Onların göreciliğe destek sağlamadaki mantıksal etkisi sınırlı olsa bile, der göreci, psikolojik etkisi büyüktür.
Ahlâkî göreciliğe daha büyük destek, elbette ahlâkî yükümlülüğün temeli problemi tarafından sağlanır. "Bencil olmamalısın!" diyen ahlâkî buyruğun bir koyucusu, emredicisi olmak gerekir, çünkü bir yükümlülük, her durumda onu koyan bir otoriteyi gerektirir. Ahlâkin, modern zamanlarda dini temeli ortadan kalktıktan sonra, onun için seküler bir temel bulmanın imkânsız olduğunu gören ahlâkî göreci evrensel bağlayıcılığı olan bir ahlâk yasası için bir temel bulmanın imkânsız olduğunu, ahlâkî kural ve normların yere, zamana ve koşullara göreli olan gelip geçici ve değişken şeyler oldukları kabul edildiğinde ancak, böyle bir ahlâk için bir temel bulunabileceğini söyler.
Ahlâkî göreciliğe yöneltilen en önemli itiraz, onun ahlâkî yargılamayı, kıyaslamayı, değerleme ve tartışmayı, dolayısıyla da ahlâkî ilerlemeyi olanaksız hale getirdiği itirazıdır. Zira, o tikel sosyal grupların ahlâkî standartlarının varolan yegâne standartlar olduklarını öne sürerken, bu standartları ahlâkî değerleri açısından birbirleriyle karşılaştırmaya kalkışan bütün vargı ve önermeleri anlamsız hale getirir. Çünkü ona göre, ahlâkî değerler ve normları yargılanan çok çeşitli uygarlıklara uygulanabilecek ortak hiçbir standart yoktur. Ahlâkî standartların kıyaslanması, bu standartlar üzerine etik bir tartışma, hepsine uygulanabilir olan bu üst, ortak standardın varlığına bağlı bulunduğundan ve, görecinin iddiasına göre, ortada böyle bir standart bulunmadığından, buradan çıkartılacak sonuç, farklı kültürlerin ahlâkî standartlarının birbirleriyle karşılaştırılamayacağı ve hiçbir şekilde yargılanamayacaklarıdır.
Farklı kültürlerin ahlâkî standartlarının karşılaştırılamaması ve yargılanamamasıyla ilgili bu güçlük, farklı çağların ahlâkî standartları için de geçerlidir. Çok uzun mücadelelerin ardından, en azından kendi dünyasında insan hakları bakımından oldukça yüksek bir düzeye erişen Bati Avrupalı kendi ahlâkî standartlarının, bu durumda insanları köle yapan, din savaşlarına girişen, işkence yapan, insanları diri diri yakan atalarının ahlâkî standartlarından daha üstün olduğu yargısında bulunamaz. Çünkü burada da bu türden yargıların temelini oluşturan ortak bir standart bulunmadığı için, onun yargıları bütünüyle anlamsız olmak durumundadır.
İşte bu, görecilik-karşıllarına göre, ahlâkî ilerleme düşüncesini bütünüyle bir yanılsama haline getirir. Zira ilerleme daha aşağı olandan daha yüksek olana, kötüden iyiye doğru bir gidiştir; göreci bakış açısından iyi ve kötünün, aşağı ve yukarının her ikisinin de ölçülebileceği ortak bir standart bulunmadığından, belli bir çağın standartlarının daha önceki çağların standartlarından daha iyi olduğunu ve dolayısıyla, ilerlemeyi gösterdiklerini öne süren yargılar anlamsızdır.
W. T. Stace, The Concept of Morals, New York, The Macmillan Compancy, 1965.
E. W. Westermack, Ethical Relativity, New York, Harcourt Brace, 1932.
B. Savery, "Relativity versus Absolutism in value theory". The Journal of Philosophy, 35(1937), pp. S5-93.
Ayrıca bkz., AHLÂK, AHLÂK VE ETİK, AHLÂKİ MUTLAKÇILIK, ETİK, ETİĞİN TARİHİ, GÖRECİLİK, PROTAGORAS, MUTLAKÇILIK.
Felsefe Ansiklopedisi / Etik Yayınları
