Felix Adler, 1851-1933 yılları arasında yaşamış Amerikan asıllı çağdaş Alman etik düşünürüdür. Amerika'da Columbia Üniversitesi'nde başladığı yüksek tahsilini Berlin ve Heidelberg Üniversitelerinde tamamladıktan sonra, 1873 yılında yine Heidelberg Üniversitesi'nden doktora derecesini alan Adler, başta Kant olmak üzere Humboldt, Francis Bacon, Matthew Arnold, F. A. Lange, Herman Cohen ve E. Zeller'den etkilenmiştir. Esas itibariyle uygulamalı etik ve etik kültür konularıyla ilgilenen Adler'in temel eserleri sırasıyla Creed and Deed (1877), Life and Destiny (1903), The World Crisis and its Meaning (1915), An Ethical Philosophy of Life (1919), The Reconstruction of the Moral Ideal (1924)'dir.
Felix Adler'in düşüncesine uygulamalı etikle ilgili idealler, felsefe tarihinde pratikte koşutları bulunamayacak kadar hakim olmuştur. Onun bir etik önder olarak, Konfüçyus, Sokrates, İsa, Tolstoy ve Gandhi'yle ayni düzeyde olduğu söylenebilir. Kant'ın kişinin özsel değeri ve yüceliğine dönük vurgusuyla birlikte etik anlayışındaki vazgeçilmez bir temelden hareket eden Adler, onun metafiziğini reddedip, kategorik buyruğu İnsanî kişiliğin bir cemaat içinde ve başka insanların dostluğundan güç alarak gelişmesini vurgulayacak şekilde yeni baştan formüle etmiştir. Adler Kant'ın, yüksek ahlâkî ilkeye dönük vurgusunu bir kendini gerçekleştirme idealiyle birleştirirken, bir yandan da insanlık ve ahlâkın özü itibariyle sosyal boyutunu ısrarla öne çıkarır. Bundan dolayı, onun ahlâkî mükemmeliyetçiliğin özel bir şeklini benimsemiş olduğu savunulabilir. Bununla birlikte, o filozofların çok büyük bir bölümünün tersine, yoksulluk, sefalet, açlık ve salgın hastalık koşullarında yaşayan insanların fiilî hayat koşullarına yakın ve yoğun bir ilgi göstermiş ve bu koşullan, insanın özsel yüceliğine uygun olarak ıslah etmek için kendince yollar ve çareler önermiştir. Demek ki, Felix Adler, Dewey'den de önce, sadece filozofların problemleriyle değil, fakat aynı zamanda ve hatta daha ziyade "insanların problemleriyle" meşgul olmuştur.
Adler'in etiğinin ilk ilkesi şöyledir: (A) "Etik çokluğun (sonsuz tinsel evrenin) bir üyesi olarak eyle!", (B) "biricikliği ele geçirecek şekilde eyle!", (C) "ötekinde, sonsuz bütünün bir üyesi olarak ona özgü olan ayırt edici, biricik niteliği açığa çıkaracak şekilde eyle!" Bunlar "ötekilerinde ve böylelikle de kendindeki en iyiyi açığa çıkaracak şekilde eyle!." en yüksek etik kuralında özetlenir. Adler, erdemin ödülünün kendisi olduğunu ve olması gerektiğini, Kant'tan ve Stoalılardan çok daha güçlü bir biçimde vurgulamıştır. "Erdemli bir eylem hem kişinin kendisinin hem de başkalarının amaçlarına saygı gösterildiği ve birlikte hayata geçirildiği bir eylemdir." "Erdem için bir ödül talebinde bulunanlar, erdem ödül bekleyen bir şey olamayacağı için, haklarını kaybederler."
Kantçı bir buyurgan ve evrenselci etiği kendi içinde sonuççuluğun bir versiyonu olan kendini gerçekleştirmeciliğin belli bir biçimiyle bir araya getirme veya en azından uyumlu kılma gayretinde, Adler daha sonra yirminci yüzyılda ortaya çıkacak Kantçı etiği yararcı bir etik anlayışıyla birleştirme teşebbüslerini önceler. Bununla birlikte Adler yararcılığa tümden karşı çıkan biridir: "En yüksek sayıda insanın en büyük mutluluğu benzeri deyimlerde ima edilen niceliksel standartmz doğaları gereği niteliksel olan etik ilişkileri ele aldığımız zaman, yeri olamaz." Kritik soru Adler'in Kant'm daha ölçülü bir formalizmini kendini gerçekleştirmenin, ne bencil ne de özgecil olan, kendi idealist ve tinselci versiyonuyla başarılı bir biçimde birleştirip birleştiremediği sorusudur. Bunda gösterilecek başarı, deontolojik ve teleolojik etik standartların birbirleriyle zorunlu olarak bağdaşmaz olmadıklarını gösterir.
R. S. Guttschen, "Felix Adler's concept of worth", Journal of the History of Philosophy, 11 (1973), pp. 213-27.
B. Kraut, From Reform in Judaism to Ethical Culture: The Religious Evolution of Felix Adler, Cincinati, 1979.
Ayrıca bkz., AMERİKA'DA FELSEFE,
Felsefe Ansiklopedisi / Etik Yayınları