Alain (Emile Chartier) 1858-1951 yılları arasında yaşamış meşhur Fransız hümanist ve denemeci yazar/düşünürdür. Asıl adı Emile- Auguste Chartier’dir. Mortagne-sur-Perche’de doğdu, Le Vesinet’te öldü. Normandivalı bir aileden gelir. Politika felsefesi, etik ve estetik alanında Alain takma adıyla 5000'den fazla yazı kaleme alan, sistematik bir filozoftan ziyade, lise felsefe öğretmeni kimliğiyle yazan bir denemeci olarak yirminci yüzyıl Fransız entelektüel hayatı üzerinde büyük bir etki yapmıştır.
Yüksek Öğretmen Okulu’nun felsefe bölümünü bitirdi; değişik kentlerdeki liselerde felsefe okuttu. I. Dünya Savaşı’nm çıkacağını önceden yazması ve savaşa karşı çıkmasıyla birlikte, topçu eri olarak orduya yazıldı. Üst rütbelere atanmayı reddederek savaş boyunca siperlerde çarpıştı. Savaş bitince Henri Quatre Lisesi’ndeki görevine döndü. Rouen ve Paris’te sürdürdüğü felsefe öğretmenliği sırasında gelenekçi eğitim-öğretim uygulamalarının dışına çıkarak, yaratıcı düşünceyi geliştirmeye yönelik yöntemler denedi. 1945’te sağlık nedeniyle emekliye ayrıldı; bu yıllarda Paris yakınlarında bir köyde oturuyor, izleyicileriyle söyleşiler yapıyordu. 1951’de Grand Prix National de Litterature ödülünü aldı.
Alain, 1906’dan başlayarak radikal Depeche de Rouen ve Revue Française gazetelerine yazdığı günlük söyleşilerle tanındı. Bu kısa yazılarında günlük sorunlara bireysel bir bakış açısıyla yeni yorumlar getiriyordu. 1908’den başlayarak yazdığı denemeleri bir kitapta topladı. Bu yazılar o dönemde etkili oldu.
Alain, 1906’dan başlayarak radikal Depeche de Rouen ve Revue Française gazetelerine yazdığı günlük söyleşilerle tanındı. Bu kısa yazılarında günlük sorunlara bireysel bir bakış açısıyla yeni yorumlar getiriyordu. 1908’den başlayarak yazdığı denemeleri bir kitapta topladı. Bu yazılar o dönemde etkili oldu.
Estetik görüşleriAlain, estetik alanında yankı uyandıran yeni düşünceler ortaya attı; klasik ve dogmatik anlayışlara
karşı çıktı. Bu alandaki düşüncelerinde hayal gücü özel bir yer tutuyordu. Systeme des Beaux Arts (“Güzel Sanatlar Sistemi”) adlı yapıtında hayal gücünü düşüncelerinin odağı olarak açıkladı. Ancak, hayal gücünü, sınırları belli bir kurallar bütünü olarak ele almadı. Ona göre sanatçının düşledikleri sanatının konusundan etkilenir ve bu süreç içinde değişir, yeniden biçimlenir. Bu biçimlenmeyle sanat yapıtı ortaya çıkar.
Estetikte kalıcı değerlere ayrıca önem veren Alain, Kant’ın Kritik der praktischen Vernunft (“Pratik AklmEleştirisi”) yapıtım inceleyerek, bu yapıttaki estetik ilkelerinin çoğunu benimsemiştir. Sanatların birbirinden ayrı niteliklerini, aykırılıklarını bu ilkeleri kullanarak çözümleyici bir yöntemle açıklamaya çalışmıştır. Bu bağlamda, sanat için genel geçerlik taşıyan kuralların hayal gücünden değil, yapıtların içeriğinden kaynaklandığım düşünmüştür. Bu nedenle Alain’e göre kuralla yapıt arasında bir varlık bağlantısı vardır. Ancak, Kant’ın düşüncelerinde varolmayan hayal gücü sorununu incelerken, hayal gücünü duyu verilerinden kaynaklanan bir yetenek olarak tanımlayan Descartes’ın tanımını almıştır.
karşı çıktı. Bu alandaki düşüncelerinde hayal gücü özel bir yer tutuyordu. Systeme des Beaux Arts (“Güzel Sanatlar Sistemi”) adlı yapıtında hayal gücünü düşüncelerinin odağı olarak açıkladı. Ancak, hayal gücünü, sınırları belli bir kurallar bütünü olarak ele almadı. Ona göre sanatçının düşledikleri sanatının konusundan etkilenir ve bu süreç içinde değişir, yeniden biçimlenir. Bu biçimlenmeyle sanat yapıtı ortaya çıkar.
Estetikte kalıcı değerlere ayrıca önem veren Alain, Kant’ın Kritik der praktischen Vernunft (“Pratik AklmEleştirisi”) yapıtım inceleyerek, bu yapıttaki estetik ilkelerinin çoğunu benimsemiştir. Sanatların birbirinden ayrı niteliklerini, aykırılıklarını bu ilkeleri kullanarak çözümleyici bir yöntemle açıklamaya çalışmıştır. Bu bağlamda, sanat için genel geçerlik taşıyan kuralların hayal gücünden değil, yapıtların içeriğinden kaynaklandığım düşünmüştür. Bu nedenle Alain’e göre kuralla yapıt arasında bir varlık bağlantısı vardır. Ancak, Kant’ın düşüncelerinde varolmayan hayal gücü sorununu incelerken, hayal gücünü duyu verilerinden kaynaklanan bir yetenek olarak tanımlayan Descartes’ın tanımını almıştır.
Düşünce özgürlüğüAlain, toplumsal ve siyasal yazılarında bireysel özgürlükleri ve özellikle düşünce özgürlüğünü vurgulamıştır. Çağdaş yaşam biçiminin çeşitli örgütlenmelerinin bu özgürlükleri baskı altına aldığını ileri sürmüştür. Alain’e göre düşünce özgürlüğünün us ilkelerine uyması, içeriği gereğidir. Bu konuda Des-cartes’ın insanı bir us varlığı olarak niteleyen görüşlerinden esinlenir.
Savaşa karşı çıkan Alain, savaşın insan değerlerinin yozlaşmasının son aşaması olduğunu düşünmüştür. Siperlerde savaşırken yazdığı Mars, ou la guerre jugee (“Mars, ya da Savaşın Yargılanması”) adlı kitabında savaşın insanoğlundaki ahlaki sorumluluk duygusunu ve vicdanı zedelediğini öne sürmüştür. Ona göre, insanın bir us varlığı olarak barışsever olması, us ilkeleriyle bağdaşmayan tüm girişimlerden kaçınması gerekir.
Düşüncelerini bütünlüğe ulaştırmayan Alain, çoğu altıyüz sözcüğü aşmayan kısa yazılarında çağının çeşitli sorunlarına, deneme yazan bir felsefeci kimliğiyle eğilmiştir. Yazılarında kullandığı konuşma dilini andıran değişik üslubu, düşüncelerinin aydınlar dışında da etkili olmasını sağlamıştır. Felsefe, estetik, ahlak sorunlarına çözüm arayan düşüncelerini yoğunlaştırdığı özdeyişleri yeni bir yazı türüne öncülük etmiştir. Bu özellikleriyle Türk denemecilerince de sık sık anılan bir yazardır.
Savaşa karşı çıkan Alain, savaşın insan değerlerinin yozlaşmasının son aşaması olduğunu düşünmüştür. Siperlerde savaşırken yazdığı Mars, ou la guerre jugee (“Mars, ya da Savaşın Yargılanması”) adlı kitabında savaşın insanoğlundaki ahlaki sorumluluk duygusunu ve vicdanı zedelediğini öne sürmüştür. Ona göre, insanın bir us varlığı olarak barışsever olması, us ilkeleriyle bağdaşmayan tüm girişimlerden kaçınması gerekir.
Düşüncelerini bütünlüğe ulaştırmayan Alain, çoğu altıyüz sözcüğü aşmayan kısa yazılarında çağının çeşitli sorunlarına, deneme yazan bir felsefeci kimliğiyle eğilmiştir. Yazılarında kullandığı konuşma dilini andıran değişik üslubu, düşüncelerinin aydınlar dışında da etkili olmasını sağlamıştır. Felsefe, estetik, ahlak sorunlarına çözüm arayan düşüncelerini yoğunlaştırdığı özdeyişleri yeni bir yazı türüne öncülük etmiştir. Bu özellikleriyle Türk denemecilerince de sık sık anılan bir yazardır.
Eserleri arasında Elements d'une doctrine radicale (1926), Esquisse de l'homme (1927), Propos d'economique (1933), Le Saisons de l'esprit (1937), Les Vigiles de l'esprit (1942), Propos Sur le bonheur (1972) bulunan Alain'in İkinci Dünya Savaşı sırasında cephedeki deneyimleri felsefenin pratik, yani moral, sosyal ve politik bir uygulaması olması gerektiği görüşünü koşullayan en önemli etken olmuştur. Felsefenin çok çeşitli arforizmacı unsurların ağır bastığı denemeler yoluyla popüler ifadesi, onun işte bu görüşünü yansıtır. İnsanın özgürlüğü ve ahlakî sorumluluğu düşüncesinin yılmaz bir savunucusu olan Alain'in politik duruşu, cumhuriyetçilik, sekülarizm ve liberalizmle belirlenen radikal bir duruş olmuştur.
Onun felsefesi anti-idealist ve antideterminist bir varoluşsal hümanizmdi; o yanılmaz bir İnsanî yargı ve tinin, dünyanın kaosundan bir anlam türetmedeki işlevinde ısrarlı oldu. Bu yargı, birbirleriyle karşılaşan ve İnsanî tutkuların üstesinden gelen vicdan ve özgür irâdeye dayanır. Alain'in gözünde, İnsanî tin kendisini tarihte ve insanın şimdiki faaliyetlerinde, hepsinden de öte dinde, felsefede ve sanatta açımlar.
YAPITLARI (başlıca): Propos d’Alairi, 1908-1919 , (Söyleşiler, 1961-1965); Systeme des Beaux Arts, 1920, (“Güzel Sanatlar Sistemi”), Mars, ou la Guerre Jugee, 1921, (“Mars ya da Savaşın Yargılanması”); Propos sur TEsthetique, 1923, (“Estetik Üzerine Söyleşiler”); Elements d’une Doctrine Radicale, 1925, (“Radikal Bir Öğretinin Öğeleri”); Propos sur le bonheur, 1928, (“Mutluluk Üzerine Söyleşiler”); Propos sur l’education, 1932, (“Eğitim Üzerine Söyleşiler”); Les Saisons de l’esprit, 1937; Les Dieux, 1947, (“Tanrılar”).
D. Gil, Alain, la repttblique ou le materialism, Paris, Klinksieck, 1990.
A. Maurois, Alain, Paris, Damat, 1952.
G. Pascal, L’ldee de philosophie chez Alain, Paris: Bordas, 1970.
A. Semirt, Alain, un Sage dans la cite, Paris: Laffont, 1985.
Ayrıca bkz., FRANSIZ FELSEFESİ.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi
Felsefe Ansiklopedisi / Etik Yayınları
