Aristeides ilk Hıristiyan apolojistlerindendir. Milattan sonra ikinci yüzyılda yaşamış olup, Hıristiyan İmanı için Savunma adını taşıyan apolojisiyle tanınır. Apolojisinin temel amacı, yalnızca Hıristiyanların doğru bir Tanrı telakkisine sahip olduklarını göstermektir. "Tanrı'nın evreni yaratan ve şimdi yöneten, kendi kendisiyle aynı varlık olduğunu" öne süren eserinin önemli bir bölümünde, o, doğal teolog tavrıyla, Yunan ve Mısırlıların tanrılarını, Yunan ahlâk anlayışını eleştirmiştir. O aynı eserde Hıristiyan inancınm bir özetini sunmuş, Hıristiyan hayatının doğruluğunu vurgulamış, ve bütün bunları, birtakım akılyürütmeler yerine, olgulara başvurarak yapmıştır.
"Her şeyden önce, her şeyi yaratmış ve meydana getirmiş, her şeyi yoktan var etmiş olan sadece tek bir Tanrı'nın varolduğuna inan.’" diyen Aristeides'e göre, Tanrı sonsuz, yetkin, ölümsüz, bilge, iyi, kendine yeten, fakat akil yoluyla kavranamayan bir varlıktır. Hıristiyan felsefesinin bu ilk ismi, bununla kalmaz. İmarun akil yoluyla güçlendirilebileceğine ve onun entelektüel bir kavrayışta temellendirilebileceğine ve hatta akılyürütme yoluyla inançsızın dahi imana davet edilebileceğine inanan Aristeides, bir de Tanrı'nın varoluşu için birtakım argümanlar geliştirmiş, düzen ve amaç kanıtından başka kozmolojik delilin belli bir versiyonunu öne sürmüştür. Buna göre, dünyadaki düzene bakan, dünyadaki düzen ve amaçlılığın gücü her şeye yeten bir düzen vericiyi gerektirdiğini; yine aynı şekilde, dünya ile dünyadaki her şeyin başka bir şeyin etkisiyle hareket ettiğini savunan Aristeides, "hareket ettirenin hareket ettirilenden daha kudretli olduğu" inancıyla, dünyanın hareket ettiricisi ve düzen vericisinin, her şeyi insan için yaratmış olan Tanrı olduğu sonucuna varmıştır. Başka bir deyişle, yaratıklardan Tanrı'ya geçtiği, maddî dünyaya ilişkin empirik gözlemlere dayandığı için, Tanrı kanıtları a posteriori olan Aristeides şu hâlde, en basidinden bir doğal veya akla dayalı teolojinin bilinen ilk temsilcisi olmak durumundadır.
A. Cevizci, Ortaçağ Felsefesi Tarihi, 2. baskı, Bursa, Asa Yayınlan, 2001.
Eusebio, Preperatio Evangelicajtrad. par E. des Places), Paris, 1985.
A. Hyman J. J. Walsh(eds): Philosophy in the Middle Ages, The Christian, Islamic and Jewish Traditions, 2nd Edition, Indianapolis, 1986.
Ayrıca bkz., APOLOJETİK, HRİSTİYAN FELSEFESİ.
Felsefe Ansiklopedisi / Etik Yayınları