- Mesajlar
- 1,941
Araçsal Pozitivizm, sosyal bilimler alanında, Amerika Birleşik Devletleri'ne 1930'lu yıllardan itibaren hâkim olan pozitivist bilim anlayışını, sosyal bilimlerde fizik ya da biyolojidekine benzer dakiklik ve kesinlik standartlarına erişilmesini talep eden doğalcı sosyal araştırma geleneğini tanımlar.
Söz konusu bilim anlayışı her şeyden önce pozitivizmi sosyal bilimlerde temel bir strateji olarak benimser, ComteTa başlayan klâsik pozitivizmin, başta doğa bilimleriyle sosyal bilimler arasında tam bir süreklilik bulunduğu tezi olmak üzere, bütün iddialarım kabul eder. Klâsik pozitivizmden farklılaştığı yer, araçsallığı, yani pozitivist metodolojinin daha iyi ve daha başarılı bir biçimde hayata geçirilebilmesi için kullanılmasını gerekli gördüğü araç teknolojisindeki zenginliktir, istatistiksel yöntemlere, işlemsellik ve niceliksel araştırmaya, vs., verdiği büyük önemdir.
Amerikan sosyolojisine 1930'lu yıllardan itibaren damgasını vuran ve I960'h yıllara kadar neredeyse koşulsuz bir biçimde veya sorgusuz sualsiz kabul edilen araçsal pozitivizm anlayışı, nominalist ve iradeci bir toplum telakkisi benimser ve toplumu sadece bireylerin yalın bir toplamı olarak görür. Amerikan sosyolojisine günümüzde de hâkim olmaya devam eden bu görüş, yeni teorik yönelimlerine ek olarak, esas yöntem ve ölçmeyle ilgili konulara gösterdiği aşırı duyarlılıkla seçkinleşir. İstatistiksel tekniklerin bir bütün olarak elden geçirilip daha rafine hale getirilmesini talep ederken, işlemsellik ve doğrulamaya vurgu yapan söz konusu sosyal bilim anlayışı, deneyle ilgili tasarımlara, niceliksel inceleme ve takım araştırmasına öncelik verir ve hemen tamamen alan araştırması üzerinde yoğunlaşır. Zaten onun araçsallığı da buradan gelmektedir. Zira, araştırmada kullanılan araçlar sadece sorulan değil, fakat kavramların tanımını ve nihayet üretilen bilginin neliğİni de belirler. Biçim içeriğin önüne geçerken, bilimsel pratiğin belirleyicisi teoriden ziyade araçlar olup çıkar.
Araçsal pozitivizm doğuşu ve gelişimini büyük ölçüde, fizikten P. W. Bridgman'ın bir değişkenin anlamının onu ölçmek için gereken işlemler tarafından belirlendiğini öne süren "operasyonalizm" öğretisini alıp sosyolojiye getiren George Lundberg ve bilimsel sosyolojiyi niceliksel doğrulamayla yeni bilgi parçacıklarının birikmesine eşitleyen ve bütün sosyologların bir gün mutlaka istatistikçiler olacağını öne süren William F. Ogburn'a borçludur. Bununla birlikte, Amerikan sosyolojisinde ve üniversitelerinde araçsal pozitivizmi kurumsallaştıran esas itibariyle, sürgündeki Viyanalı bir bilim adamı olan Paul Lazarsfeld olmuştur. O sadece sosyolojiye çok değişkenli analiz, gizil yapı analizi benzeri birtakım metodolojik yenilikleri ve pazar araştırmasından ödünç alman bazı teknikleri dahil etmekle kalmamış, fakat Amerika ve uydusu ülkelerdeki pozitivist sosyal araştırmanın profesyonelleşmesini, bürokratikleşmesini ve ticarileşmesini oldukça ileri noktalara taşıyan örgütsel yapının inşası işini gerçekleştirmiştir.
M. Pollak P. Lazarsfeld, "Fondateur düne multinationale scientifique", Actes de In Rescherche en Sciences sociales, 25(1979), pp. 45-59.
L. Kolakowski, Pozitivist Philosophy: From Htime to Vienna Circle, Harmondsworth: Penguin, 1966.
L. J. D. Wacquant, "Positivism", Twentieth Century Social Thoitghi(ed. W. Outh waith T, Bottomore), Oxford, Blackwell Publishers, 1993, pp. 495-498.
Ayrıca bkz., BRIDGMAN, BİLİM FELSEFESİ, COMTE, LAZARSFELD, POZİTİVİZM, SOSYAL BİLİMLER FELSEFESİ.
Felsefe Ansiklopedisi / Etik Yayınları
