- Mesajlar
- 1,941
Osmanlının son döneminde ve cumhuriyetin ilk yıllarında para basma tekeli verilen imtiyazla Osmanlı Bankasına aitti. 30 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı yasa ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası bir anonim şirket olarak kuruldu ve 1931 yılında faaliyete başlayarak para basma yetkisi Osmanlı Bankasından alınıp Merkez Bankasına devredildi.
Sermaye Yapısı: Bankanın sermayesi 25 Milyon liradır. Buna karşılık 250.000 hissesi vardır.
Ortaklık Yapısı
A Grubu Pay Senedi: Hazineye aittir. ve %51’den az olamaz
B Grubu pay Senedi: Milli Bankalara Aittir.
C Grubu Pay Senedi: Yabancı bankalar ve şirketlere aittir. (15.000)
D Grubu Pay Senedi: Türk uyruğundan tüzel ve özel kişilere aittir.
Merkez Bankasının Görev ve Yetkileri
Görevleri
Merkez Bankasının Bağımsızlığı
Politik Bağımsızlık: Merkez Bankasının hükümetin ve toplumdaki diğer baskı gruplarının etkisinde kalmadan karar alınmasını ve politika uygulayabilmesini ifade eder.
Ekonomik Bağımsızlık: Merkez Bankasının hükümetin izlediği politikalara kredi vermemesini ve diğer şekillerde destek olmamasını ve bu yönde gelecek isteklere karşı koyabilmesini ifade eder.
M.B’nin Bağımsızlığının Arttırılması
T.C.M.B. Analitik Bİlançosu
1- Aktifleri
Dış Varlıklar: Merkez Bankasının sahip olduğu aktın ve döviz rezervlerini gösterir
İç Varlıklar: Merkez Bankasının kamu kesimine ve bankalara açtığı kredileri gösterir.
Değerleme Hesabı: Merkez Bankasının kur riskinden kaynaklanan karı ve zararını gösterir.
2- Pasifler
Dış Yükümlülükler: Merkez Bankasının döviz cinsinden iç ve dış yükümlülüklerini gösterir.
M.B. Parası: Döviz dışında M.B. TL cinsinden tüm yükümlülüklerini gösterir.
Merkez Bankasının Parasal Büyüklükleri
Para Tabanı: Emisyon + Banka rezervleri
Rezerv Para: Para tabanı + Fon Hesapları + Banka Dışı Kesim Mevzuat
Parasal Taban: Rezerv para + APİ
M.B. Parası: Parasal taban+ kamu mevduatı
M.B. Para Politikası Amaçları
T.C.M.B. Para Politikası Araçları
1. Açık Piyasa İşlemleri (APİ)
Devlete ait iç borçlanma senetlerinin ikincil piyasada alınması ya da satılması işlemine APİ denir. Merkez Bankası APİ ile doğrudan para arzını arttırma ya da azaltma yönünde etkilemektedir.
APİ alış Tahvil- Bono alır para verir. (Genişletici Politika)
APİ satış Tahvil- Bono satar para alır. (Daraltıcı Politika)
Merkez Bankasının APİ ile yaptığı işlemler banka rezervlerini, para tabanını, para arzını, faiz oranını ve kredi koşullarını etkileyen bir işlemdir. APİ doğrudan M.B’nin insiyatifinde olan para arzında ince ayar yapmaya imkan tanıyan en esnek para politikası aracıdır. APİ politikası etkinliği gelişmiş ve derinliği olan ikincil bir piyasanın varlığına bağlıdır.
Ülkemizde 1987 yılından itibaren açık piyasa işlemleri uygulanmaya başlamıştır. 2001 yılında M.B. kanununda yapılan değişikliklerle bankanın birincil piyasadan tahvil ve bono alışı yasaklanmıştır.
APİ Türleri
Ters Repo: M.B. piyasada para arzını geçici olarak daraltmak amacıyla menkul kıymetleri geri alma vaadiyle satması işlemidir.
C- Likidite Senedi İhracı: Gerektiğinde Merkez Bankası likidite senedi ihracı alışı ve satış yaparak para arzını kontrol edebilir.
D- TL Depo Alması ve Verilmesi: M.B’nın gerektiğinde bankalara teminat karşılığı TL depo vermesi ve herhangi bir teminat olmaksızın bankalardan TL depo alması şeklindeki uygulamadır.
2. Reeskont Politikası
M.B’nın ticari bankaların kendisine getirdiği senetleri karşılığı bankacılık kesimine açtığı krediye reeskont kredisi denirken, bu kredi karşılığında istenen faize reeskont faiz oranı denir.
Reeskont politikasındaki amaç karlılık değil gereksinimdir. Özellikle bankacılık sisteminin likiditeye sıkıştığı dönemlerde ve kriz dönemlerinde bankalara likidite sağlamak amacıyla kısa vadeli olarak uygulanır.
Reeskont politikası APİ’de olduğu gibi banka rezervlerini para tabanının para arzını faiz haddini ve kredi imkanlarını etkilemektedir.
Reeskont Kredisi Açması, Reeskont Faizini Düşürmesi Genişletici Para Politika
Reeskon Kredisini Azaltması, Reeskont Faizini arttırması Daraltıcı Para Politikası
Merkez Bankasının reeskont faiz oranlarını değiştirerek uyguladığı para politikasıyla ilgili piyasaya verdiği sinyale “Anons Etkisi” denir.
3. Zorunlu Rezerv oranı( mevduat Munzam Oranı): Merkez Bankasının para çarpanı aracılığıyla para arzını dolaylı yönden etkilediği para politikası aracıdır. Bankaların zorunlu rezerv oranlarını düşürmesi genişletici para politikasını ifade ederken, zorunlu rezerv opranlarını arttırması daraltıcı para politikasını ifade eder.
Zorunlu rezerv oranı sık kullanılan bir politika aracı olmamakla birlikte APİ gibi esnek bir politika aracı değildir.
4. Döviz Alış ve Satış İşlemi: Merkez Bankasının döviz piyasasında yapacağı alış ve satış işlemleri para arzı üzerinde doğprudan etkilidir. Döviz alışı genişletici para politikasını ifade ederken döviz satışı daraltıcı para politikasını ifade etmektedir.
Merkez Bankasının yapacağı döviz işlemi para arzı üzerinde doğrudan etkili olsa bile Merkez Bankası döviz işlemlerini para politikası için değil kur politikası için kullanır.
Sterilizasyon: M.B’nın döviz piyasasında yaptığı işlem sonrası para arzını değişmemesi için yapacağı düzenleyici açık piyasa işlemine “sterilizasyon” ya da “sterilize edilmiş müdahale” denir.
Para Politikasının Özel Araçları
Sermaye Yapısı: Bankanın sermayesi 25 Milyon liradır. Buna karşılık 250.000 hissesi vardır.
Ortaklık Yapısı
A Grubu Pay Senedi: Hazineye aittir. ve %51’den az olamaz
B Grubu pay Senedi: Milli Bankalara Aittir.
C Grubu Pay Senedi: Yabancı bankalar ve şirketlere aittir. (15.000)
D Grubu Pay Senedi: Türk uyruğundan tüzel ve özel kişilere aittir.
Merkez Bankasının Görev ve Yetkileri
Görevleri
- Hükümetle birlikte TL’nin iç ve dış değerini korumak
- TL’nin hacim ve tedavülünü düzenlemek
- Altın-Döviz rezervlerini yönetmek
- Para ve kredi politikası yürütmek
- Api, reeskont ve avans işlemleri yapmak
- Zorunlu rezerv oranlarını belirlemek
- Mali pisyasaları izlemek
- Banknot ihraç etmek
- Bankalara açılan krediler karşılığındaki faiz oranlarını belirlemek
- Para politikası uygulamak
- Kanunda belirtilen para politikası araçlarını kullanmak
- Gerektiğinde TMSF’ye (tasarruf mevduatı kredi fonu) kredi vermek
- Bankalara kredi vermek
- Kredileri tür, vade ve miktarlarını belirlemek
Merkez Bankasının Bağımsızlığı
Politik Bağımsızlık: Merkez Bankasının hükümetin ve toplumdaki diğer baskı gruplarının etkisinde kalmadan karar alınmasını ve politika uygulayabilmesini ifade eder.
Ekonomik Bağımsızlık: Merkez Bankasının hükümetin izlediği politikalara kredi vermemesini ve diğer şekillerde destek olmamasını ve bu yönde gelecek isteklere karşı koyabilmesini ifade eder.
M.B’nin Bağımsızlığının Arttırılması
- M.B. başkanının uzun süre görevde kalması
- Bütçe hazırlanma sürecinde M.B. yer alması
- Kamu kesimine açılan kredilerin sınırlandırılması
- Kamu kesiminin Senyoraj gelirlerine bağlı olmaması
- Kamu borç stoğunun büyük olmaması
- Finansal piyasaların yeterince gelişmiş ve derinleşmiş olması
- Para Piyasasında İstikrarı Sağlama Fonksiyonu: M.B. para piyasasında pararnın elde edilebilirliğini ve ulaşılabilirliğini kontrol ederek para piyasasının istikrarlı çalışmasını amaçlar
- Bankaların Bankası Olma Fonksiyonu: Ticari Bankaların müşterilerine sunduğu hizmetleri M.B’da bankalara sunar.Ticari bankaların rezervlerini tutmasının yanında ticari bankalara avans ve kredi vererek bankacılık sisteminin istikrarlı çalışmasını sağlar.
- Likiditenin Son Kaynağı Olma Fonksiyonu: Para basma tekeline sahip olan M.B. özellikle bankacılık sistemini kriz yaşadığı dönemlerde paranın son kaynağı olarak bankacılık sisteminin istikrarına katkı sağlar.
- Devletin Bankacılığını Yapma Fonksiyonu: Merkez Bankası devletin mali ajanı ve haznedarıdır. Bu bağlamda devletin fonlarını toplama, tutma ve gerektiğinde aktarma görevlerini yerine getirir.
T.C.M.B. Analitik Bİlançosu
1- Aktifleri
Dış Varlıklar: Merkez Bankasının sahip olduğu aktın ve döviz rezervlerini gösterir
İç Varlıklar: Merkez Bankasının kamu kesimine ve bankalara açtığı kredileri gösterir.
Değerleme Hesabı: Merkez Bankasının kur riskinden kaynaklanan karı ve zararını gösterir.
2- Pasifler
Dış Yükümlülükler: Merkez Bankasının döviz cinsinden iç ve dış yükümlülüklerini gösterir.
M.B. Parası: Döviz dışında M.B. TL cinsinden tüm yükümlülüklerini gösterir.
Merkez Bankasının Parasal Büyüklükleri
Para Tabanı: Emisyon + Banka rezervleri
Rezerv Para: Para tabanı + Fon Hesapları + Banka Dışı Kesim Mevzuat
Parasal Taban: Rezerv para + APİ
M.B. Parası: Parasal taban+ kamu mevduatı
M.B. Para Politikası Amaçları
- Fiyat istikrarı
- Ekonomik büyüme
- Yüksek istihtam
- Faiz oranında istikrar
- Döviz kurunda istikrar
- Para piyasasında istikrar
T.C.M.B. Para Politikası Araçları
1. Açık Piyasa İşlemleri (APİ)
Devlete ait iç borçlanma senetlerinin ikincil piyasada alınması ya da satılması işlemine APİ denir. Merkez Bankası APİ ile doğrudan para arzını arttırma ya da azaltma yönünde etkilemektedir.
APİ alış Tahvil- Bono alır para verir. (Genişletici Politika)
APİ satış Tahvil- Bono satar para alır. (Daraltıcı Politika)
Merkez Bankasının APİ ile yaptığı işlemler banka rezervlerini, para tabanını, para arzını, faiz oranını ve kredi koşullarını etkileyen bir işlemdir. APİ doğrudan M.B’nin insiyatifinde olan para arzında ince ayar yapmaya imkan tanıyan en esnek para politikası aracıdır. APİ politikası etkinliği gelişmiş ve derinliği olan ikincil bir piyasanın varlığına bağlıdır.
Ülkemizde 1987 yılından itibaren açık piyasa işlemleri uygulanmaya başlamıştır. 2001 yılında M.B. kanununda yapılan değişikliklerle bankanın birincil piyasadan tahvil ve bono alışı yasaklanmıştır.
APİ Türleri
- Amaçları Açısından APİ
– Defansif APİ: M.B’nin isteği dışında para arzının değişmesi durumunda yaptığı açık piyasa işlemleri
– Dinamik APİ: Merkez Bankasının kredi isteğiyle para arzını arttırmak ya da azaltmak için yaptığı açık piyasa işlemidir. - Yürütülme Biçimi Açısından APİ
A- Kesin Alış: Merkez Bankasınınpara arzını arttırmak amacıyla yaptığı APİ’dir. Kesin Satış: Merkez Bankası para arzını daraltmak amacıyla yaptığı APİ’dir.
B- Repo ve Ters Repo (91 Günlük ile sınırlıdır)
Ters Repo: M.B. piyasada para arzını geçici olarak daraltmak amacıyla menkul kıymetleri geri alma vaadiyle satması işlemidir.
C- Likidite Senedi İhracı: Gerektiğinde Merkez Bankası likidite senedi ihracı alışı ve satış yaparak para arzını kontrol edebilir.
D- TL Depo Alması ve Verilmesi: M.B’nın gerektiğinde bankalara teminat karşılığı TL depo vermesi ve herhangi bir teminat olmaksızın bankalardan TL depo alması şeklindeki uygulamadır.
2. Reeskont Politikası
M.B’nın ticari bankaların kendisine getirdiği senetleri karşılığı bankacılık kesimine açtığı krediye reeskont kredisi denirken, bu kredi karşılığında istenen faize reeskont faiz oranı denir.
Reeskont politikasındaki amaç karlılık değil gereksinimdir. Özellikle bankacılık sisteminin likiditeye sıkıştığı dönemlerde ve kriz dönemlerinde bankalara likidite sağlamak amacıyla kısa vadeli olarak uygulanır.
Reeskont politikası APİ’de olduğu gibi banka rezervlerini para tabanının para arzını faiz haddini ve kredi imkanlarını etkilemektedir.
Reeskont Kredisi Açması, Reeskont Faizini Düşürmesi Genişletici Para Politika
Reeskon Kredisini Azaltması, Reeskont Faizini arttırması Daraltıcı Para Politikası
Merkez Bankasının reeskont faiz oranlarını değiştirerek uyguladığı para politikasıyla ilgili piyasaya verdiği sinyale “Anons Etkisi” denir.
3. Zorunlu Rezerv oranı( mevduat Munzam Oranı): Merkez Bankasının para çarpanı aracılığıyla para arzını dolaylı yönden etkilediği para politikası aracıdır. Bankaların zorunlu rezerv oranlarını düşürmesi genişletici para politikasını ifade ederken, zorunlu rezerv opranlarını arttırması daraltıcı para politikasını ifade eder.
Zorunlu rezerv oranı sık kullanılan bir politika aracı olmamakla birlikte APİ gibi esnek bir politika aracı değildir.
4. Döviz Alış ve Satış İşlemi: Merkez Bankasının döviz piyasasında yapacağı alış ve satış işlemleri para arzı üzerinde doğprudan etkilidir. Döviz alışı genişletici para politikasını ifade ederken döviz satışı daraltıcı para politikasını ifade etmektedir.
Merkez Bankasının yapacağı döviz işlemi para arzı üzerinde doğrudan etkili olsa bile Merkez Bankası döviz işlemlerini para politikası için değil kur politikası için kullanır.
Sterilizasyon: M.B’nın döviz piyasasında yaptığı işlem sonrası para arzını değişmemesi için yapacağı düzenleyici açık piyasa işlemine “sterilizasyon” ya da “sterilize edilmiş müdahale” denir.
Para Politikasının Özel Araçları
- Farklılaştırılmamış İskonto Oranları: M.B’nın bankaların iskonto ettirmek istediği senetlere sektörlerine göre farklı iskonto oranları uygulamasını ifade eder
- TL Depo Alması ya da Verilmesi: Bankaların geçici ihtiyaçlarını karşılamak için teminat karşılığı TL vermesi ya da karşılıksız TL alınmasını ifade eder.
- Kredilerin, Faiz, Vade ve Miktar Kontrolü: Ticari bankaların açacağı kredilerin faiz, vade ve miktarlarını kontrol ederek ekonomik aktiviteyi (Toplam Talep) kontrol etme amacı güddüğü amaçtır.
- Devlet İç Borçlanma Senedi Alma Zorunluluğu: M.B’nın finansal sistemde yer alan kurumlara iç borçlanma senedi alma zorunluluğu getirmesidir.
- Disponibilite Oranı: Zorunlu Rezerv Oranı dışında bankaların kasalarında tuttukları nakit üzerinden ayırdıkları karşılıktır.
- İthalat Teminat Oranı: M.B’nın yurtdışından ithalat yapacak firmalara, yapacakları ithalat miktarlarını belli bir kısmını önceden M.B’na döviz karşılığı olarak yatırılması zorunluluğu ifade eden uygulamadır.
- Asgari Ödeme Oranı: Menkul kıymet yatırımcılarının kullanacakları kredilerle ödemekle yükümlü oldukları asgari oranların düzenlenmesini ifade eder.
- Selektif (seçici) Kredi Kontrolü: M.B’nin kalkınma planları çerçevesinde belirli sektörlere daha düşük maliyetli krediler kullandırmasıdır.
- ROM (Rezerv Opsiyon Mekanizması): Bankaların M.B’sı bünyesinde tutacakları zorunlu rezervlerin bşr kısmını altın ya da döviz şeklinde tutulmasına imkan tanıyan uygulamadır.
