Çin’de 3 bin yıl süren imparatorluk dönemi devrimci lider Sun Yat-Sen (1866–1925) son imparatoru devirince kapanmış oldu. Onun yerine cumhuriyetçi bir hükümet kuruldu. Çoğu kimse tarafından modern Çin’in kurucusu olarak görülen Sun ve hükümeti, ülkenin birleştirilmesi ve savaş lordlarının gücünün zayıflatılması için uğraştı. Ancak ölümünün ardından iç savaşın başlaması ile birlikte cumhuriyetçi hükümet kısa sürede yıkıldı.
1925 yılında Sun’un ölümünün ardından hem komünist hem de milliyetçi gruplar Sun’u kendileri için ilham kaynağı olarak gördüler. Günümüzde Sun, Tayvan ve Çin gibi pek az konuda hemfikir olan iki ülkede bile ortak bir kahraman olarak kabul edilmektedir.
Sun Yat-Sen’in Güney Çin’deki liman kenti Hong Kong yakınlarında doğduğu tahmin edilmektedir. Gençliğinin büyük bölümünü Hawai’de geçirdi. O dönemde Hawai büyük bir Çinli nüfus barındıran bağımsız bir ülkeydi. Piskoposluk okulunda eğitim gördü ve 1883 yılında Hıristiyan olmayı planladığını ailesinin fark etmesi üzerine Çin’e dönmek zorunda kaldı.
Hong Kong’a döndükten sonra İngilizler’in finanse ettiği bir tıp okuluna gitti. Kriket oynamayı öğrendi. Kolonideki İngiliz yönetiminden memnundu. Daha sonraki yıllarda Hong Kong ile o dönemdeki yozlaşmış ve geri kalmış Çin imparatorluk sistemini kıyasladığında utandığını ifade edecekti.
Çin devleti çöküşün eşiğindeydi. 1894 ve 1895 yıllarında Japonya ile yapılan ve yenilgi ile sonuçlanan savaş, bunun önemli bir göstergesi olmuştu. Savaşın sonucunda Çin, Tayvan’ın kontrolünü kaybetmiş ve çok yüksek bir savaş tazminatı ödemeye mahkum olmuştu. Aynı yıl Sun Yat-Sen başarısız bir darbeye karıştı ve bu nedenle sürgüne gönderildi. Sonraki on yılını ABD, Avrupa ve Japonya’da sürgünde geçirdi. Sürgün yıllarında ideolojisinin temelini teşkil eden “Halkın Üç Prensibi”ni formüle etmiştir: Milliyetçilik, demokrasi ve sosyalizm.
Beş yaşındaki imparator Pu Yi (1906–1967) 1911 yılında tahttan indirilince Sun ülkesine döndü. Hayatının kalan kısmında merkezi bir Çin hükümetinin inşası için uğraş verdi. Çin’in pek çok bölgesini kontrol eden savaş lordları ile mücadele etti. Çin’in küçük komünist partisine destek oldu. Bu ittifak Sun’un ölümünün ardından son bulacak ve ülke iç savaşa sürüklenecekti.
Ek Bilgiler
1- Sun Yat-Sen köylü bir kadın olan Lu Muzhen (1867–1952) ile 1885 yılında görücü usulü evlendi, ancak 1915 yılında boşandılar. Daha sonra komünist Çin Halk Cumhuriyeti’nde üst düzey bir yönetici olacak olan Soong Ching-ling (1893–1981) ile evlendi. İkinci eşinin kız kardeşlerinden biri ise milliyetçi lider Chiang Kai-shek (1887–1975) ile evlenmiştir. Yani Sun ailesi, ülkenin çatışan taraflarında son derece önemli pozisyonlarda yer aldılar.
2- Komünist liderler, Guangdong eyaletindeki Xiangshan şehrinin adını Sun’un anısına Zhongshan olarak değiştirmiştir.
3- Çocukken Taiping İsyanı ile ilgili anlatılanları dinlemiş ve savaşın detayları merakını uyandırmıştı.
1925 yılında Sun’un ölümünün ardından hem komünist hem de milliyetçi gruplar Sun’u kendileri için ilham kaynağı olarak gördüler. Günümüzde Sun, Tayvan ve Çin gibi pek az konuda hemfikir olan iki ülkede bile ortak bir kahraman olarak kabul edilmektedir.
Sun Yat-Sen’in Güney Çin’deki liman kenti Hong Kong yakınlarında doğduğu tahmin edilmektedir. Gençliğinin büyük bölümünü Hawai’de geçirdi. O dönemde Hawai büyük bir Çinli nüfus barındıran bağımsız bir ülkeydi. Piskoposluk okulunda eğitim gördü ve 1883 yılında Hıristiyan olmayı planladığını ailesinin fark etmesi üzerine Çin’e dönmek zorunda kaldı.
Hong Kong’a döndükten sonra İngilizler’in finanse ettiği bir tıp okuluna gitti. Kriket oynamayı öğrendi. Kolonideki İngiliz yönetiminden memnundu. Daha sonraki yıllarda Hong Kong ile o dönemdeki yozlaşmış ve geri kalmış Çin imparatorluk sistemini kıyasladığında utandığını ifade edecekti.
Çin devleti çöküşün eşiğindeydi. 1894 ve 1895 yıllarında Japonya ile yapılan ve yenilgi ile sonuçlanan savaş, bunun önemli bir göstergesi olmuştu. Savaşın sonucunda Çin, Tayvan’ın kontrolünü kaybetmiş ve çok yüksek bir savaş tazminatı ödemeye mahkum olmuştu. Aynı yıl Sun Yat-Sen başarısız bir darbeye karıştı ve bu nedenle sürgüne gönderildi. Sonraki on yılını ABD, Avrupa ve Japonya’da sürgünde geçirdi. Sürgün yıllarında ideolojisinin temelini teşkil eden “Halkın Üç Prensibi”ni formüle etmiştir: Milliyetçilik, demokrasi ve sosyalizm.
Beş yaşındaki imparator Pu Yi (1906–1967) 1911 yılında tahttan indirilince Sun ülkesine döndü. Hayatının kalan kısmında merkezi bir Çin hükümetinin inşası için uğraş verdi. Çin’in pek çok bölgesini kontrol eden savaş lordları ile mücadele etti. Çin’in küçük komünist partisine destek oldu. Bu ittifak Sun’un ölümünün ardından son bulacak ve ülke iç savaşa sürüklenecekti.
Ek Bilgiler
1- Sun Yat-Sen köylü bir kadın olan Lu Muzhen (1867–1952) ile 1885 yılında görücü usulü evlendi, ancak 1915 yılında boşandılar. Daha sonra komünist Çin Halk Cumhuriyeti’nde üst düzey bir yönetici olacak olan Soong Ching-ling (1893–1981) ile evlendi. İkinci eşinin kız kardeşlerinden biri ise milliyetçi lider Chiang Kai-shek (1887–1975) ile evlenmiştir. Yani Sun ailesi, ülkenin çatışan taraflarında son derece önemli pozisyonlarda yer aldılar.
2- Komünist liderler, Guangdong eyaletindeki Xiangshan şehrinin adını Sun’un anısına Zhongshan olarak değiştirmiştir.
3- Çocukken Taiping İsyanı ile ilgili anlatılanları dinlemiş ve savaşın detayları merakını uyandırmıştı.
