Rodoslu Andronikos, Peripatetik filozoflar arasında son derece önemli bir yere sahiptir. O, Lyceum'un 11. başkanı ve onun en önde gelen filozoflarından biri olmasının yani sıra, yayıncılık alanında gösterdiği çaba ile felsefe tarihinin biçimlenmesinde tarihsel bir rol oynamıştır. Kendisi bir skolar ve aynı zamanda da kütüphaneci olan Tyrannion'ın yardımı ve aracılığı ile Aristoteles'in yapıtlarına ulaşan Aristotelesçi Andronikos M. Ö. 60 yıllarına doğru bu eserlerin tam bir baskısını gerçekleştirmiştir. Daha sonraki tüm baskılar, bugünküler de dahil olmak üzere, bu baskıdan türetilmişlerdir. Andronikos yalnızca Aristoteles'in yapıtlarını bir araya getirmekle ve yayınlamakla kalmamış aynı zamanda Lyceum'un Aristoteles'ten sonraki başkanı olan Theophrastos'un yapıtlarını da bir araya getirip düzenlemiştir. Söz konusu olan dönemde daha çok Aristoteles'in felsefi diyalogları dolaşımdaydı. Günümüze ise bunlardan yalnızca bazı fragmanlar ulaşabilmiştir. İlginçtir ki, Aristoteles'in ölümünü izleyen süreçte onun analitik çözümlemeye dayalı felsefi ve bilimsel çalışmaları neredeyse ortadan kalkmıştı. İşte Andronikos tam da bu sırada Aristoteles'in tüm yapıtlarının ilk ve sistematik bir basımını gerçekleştirmiştir. Bu çalışması daha sonraki yüzyıllarda son derece önemli sonuçlara yol açan Andronikos Aristoteles üzerine olan inceleme ve araştırmaların yeniden canlanmasını sağlamış ve bu da Aristoteles'in düşünceleri üzerine eleştirel tartışmalar ve yorumlamalar dönemini başlatmıştır. İşte bu durum kendisi bakımından felsefenin tarihsel gelişimi üzerinde dramatik bir etkide bulunmuştur.
Andronikos'un kendi felsefi çalışmaları hakkında çok az şey bilinmektedir, çünkü onlardan günümüze neredeyse hiçbir şey ulaşamamıştır. Oysa onun Aristoteles'in ve Theophrastos'un çalışmalarını derleme, düzenleme ve bir araya getirerek yayınlaması dışında bizzat onlar üzerine çeşitli açıklamalar ve yorumlamalarda da bulunduğu bilinmektedir. Fakat ne yazık ki bu çalışmalardan hiçbiri şu an mevcut değildir. Her ne kadar kimi zaman biri Duygulanımlar diğeri de Aristoteles'in Ethik’i adlı iki inceleme yanlışlıkla Andronikos'a atfedilse de gerçekte onların Constantine Palaecappa ve John Callistus'a ait olduğu bilinmektedir.
M.Ö. 335 yılında Aristoteles Atina'ya dönerek kendi felsefe okulunu Lyceum'da kurmuştu. Aristoteles'in yapıtlarının yayınlanması, kendi yaşadığı zamanda düşünülmüş ve onun ölümünden sonra bu konudaki çabalar devam etmiş görünmektedir. Ancak, Aristoteles'in bilimsel ve felsefi çalışmalarının bir araya getirilerek yayınlanması, Andronikos'la mümkün olmuştur. Andronikos bütün bunların yani sıra Aristoteles'i yorumlama geleneğinin de başında yer alır. O ve arkadaşları hem Aristoteles'in düşüncelerini anlamaya hem de eleştirel bir yaklaşımla incelemeye yönelmişlerdi. Romalı general Sulla M. Ö. 86 yılında Atina'ya saldırıp burasını vahşice yağmalamaya girişmişti. Bu saldırıda Lyceum büyük ölçüde zarar gördü. Sulla'nın Atina'ya saldırısı genel olarak bilimsel ve felsefi çalışmalar üzerinde son derece yıkıcı etkilerde bulundu. Lyceum'un yok edilmesine paralel olarak oradaki düşünsel etkinlik de kesintiye uğradı. İşte Andronikos Aristoteles'in ölümünden neredeyse 262 yıl sonra, yalnızca onun tüm çalışmalarını yayınlamakla kalmayıp aynı zamanda 'Aristotelesçi yorumlamalar' geleneğini de başlattı. Ayrıca Lyceum'un, kesin olmamakla birlikte, Sulla tarafından yok edilmesinden sonra Andronikos tarafından M. Ö. 1. yüzyılda yeniden kurulduğu da söylenir.
Son olarak, her ne kadar Metafizik Aristoteles'e ait olduğu kesinlikle kabul edilen yapıtların başında gelse de, bu yapıtın en azından adı Aristoteles'e ait değildir. O, varlığın bilimini tanımlamak üzere ve aralarında bir ayırım yapmadan 'bilgelik' (sophia), 'felsefe' (philosophia), ilk felsefe' (prote philosoplıia) ve 'teoloji' (theologia) terimlerini kullanır 'Metafizik' teriminin tarihi ve ilk kez kim tarafından kullanıldığına ilişkin birbirinden farklı çeşitli düşünceler öne sürülmüş olsa da meta ta plıysika adının Aristoteles'in yapıtlarının Andronikos tarafından düzenlenmesinden kaynaklandığı düşüncesi genel kabul görmektedir, çünkü söz konusu düzenlemede on dört kitabın içerildiği Metafizik adlı çalışma Fizik'ten sonra gelmekteydi. Sözlük anlamında ise meta ta physika 'fizikten sonra gelen'i, 'fiziğin ötesinde' olanı ifade eder.
Özetle belirtilecek olursa, Aristotelesçi Rodoslu Andronikos'un yapmış olduğu çalışmalar Doğu'da ve Batı'da felsefenin tarihsel gelişimi üzerinde dramatik bir etkide bulunmuştur. Helenistik dönemde Aristoteles'in öğretisine ilişkin göndermelerin büyük bir çoğunluğu onun bilimsel ve felsefi incelemelerine değil de diyaloglarına yönelik olmuştur. Bu ise özellikle Ettore Bignone tarafından öne sürülen ve oldukça da önemli ölçüde kabul gören 'kayıp Aristoteles' tezine kaynaklık etmiştir. Fakat Aristoteles'in incelemelerinin sözü edilen dönemde bütünüyle kayıp olması pek de muhtemel görünmemektedir. Sonra, Atina Okulu'nda onların hiçbir kopyalarının olmadığını düşünmek de son derece zordur. Ancak gerçek olan şudur ki, önde gelen Aristotelesçi filozof ve Lyceum'un on birinci başkanı olan Rodoslu Andronikos sayesinde 'kayıp Aristoteles' öyküsü Helenistik dönemi aşıp bugüne ulaşamamıştır. Bugün var olan Aristoteles için Andronikos'a çok şey borçluyuz.
R. Audi(ed-), The Cambridge Dictionary of Philosophy, Cambridge University Press, Cambridge, 1995.
W. K. C. Guthrie, A History of Greek Philosophy; Aristotle: an Encounter, Cambridge University Press, Cambridge, 1990.
J. P. Lynch, Aristotle's School, Berkeley, 1972.
Zeller, Die Philosophic der Griechen in Hirer Geschichtlichen Entwicklung, 2. Teil, 2. Abteilung: Arislotles mid die al ten Peripatetiker, Leipzig, 1921.
Ayrıca bkz., ARİSTOTELES, ARİSTOTELESÇİLİK, ATİNA OKULU, LYKEUM, METAFİZİK, PERİPATETİKLER.
Felsefe Ansiklopedisi / Etik Yayınları