Kendinizi doğmamış bir çocuğun yerine koyun. Bir milyarder mi yoksa dilenci mi olacağınızı bilmiyorsunuz. Nasıl bir toplumda doğmak isterdiniz? Kaderinizi bilmiyorsanız, dünyanızın nasıl bir yönetimle, nasıl kanunlarla idare edilmesini isterdiniz?
Filozof John Rawls (1921–2002), 1971 tarihli A Theory of Justice (Adalet Teorisi) kitabında yer alan bu senaryoya “cehalet peçesi” adını verdi. Ona göre “cehalet örtüsü”nün gözlerini bağladığı herkes adil ve eşitlikçi bir toplum düzeninde yaşamak isterdi.
Rawls bu kavramı pratikte azınlıkların ve dezavantajlı grupların haklarını korumak için kullandı. Örneğin; “cehalet peçesi” altında bir kişinin fiziksel bir engelle doğup doğmayacağını bilmesi mümkün değildi. Rawls’ın mantığına göre tam da bu yüzden hükümet engellileri düşünerek çalışmalıydı. Örneğin postanelerde tekerlekli sandalye rampalarının olması gerekliydi.
A Theory of Justice faydacılıkla son derece keskin bir zıtlık içerisinde olan düşünceler ortaya koyuyordu. Jeremy Bentham’ın (1748–1832) faydacılık anlayışı, toplumun vatandaşların toplam mutluluğunu arttırmayı hedeflemesi gerektiğini savunuyordu. Bazı durumlarda bu anlayış tek tek bireylerin çıkarlarıyla çeliştiğinde, ağırlığın toplumun ortak çıkarına verilmesi gerekiyordu. Bu bakış açısı çerçevesinde bir faydacı postanede tekerlekli sandalye rampası yapılmasına karşı çıkacaktı. Zira bunun için toplumun büyük çoğunluğunun normalde olduğundan daha fazla vergi vermesi gerecek, üstelik bu küçük bir azınlığın çıkarı için yapılacaktı.
A Theory of Justice basıldıktan sonra Rawls ABD’nin en önemli politik filozoflarından biri olarak görülmeye başlandı. Ona tam karşıt görüşler ise yine bir başka Harvard profesörü tarafından geldi: Muhafazakar eğilimli liberteryen Robert Nozick (1938–2002). Rawls’ı eleştiren Nozick onun devletin adaleti sağlamadaki rolünü fazla abarttığını söylüyordu.
Rawls her şeye rağmen özellikle solda yer alanlar için bir kahramandı. Political Liberalism (Siyasi Liberalizm / 1993) adıyla ikinci bir kitap çıkardı ve kendisine yöneltilen eleştirilerin çoğunu yanıtladı.
Başkan Bill Clinton (1946–), seksen bir yaşında ölmeden önce Rawls’a övgüler düzmüştür: “John Rawls bir toplumda şanslı olanların daha az şanslı olanlara yardım etmesinin sadece ahlaki değil aynı zamanda mantıklı da olduğunu söyleyerek siyaset ve ahlak felsefesine önemli bir yenilik getirmiştir.”
Ek Bilgiler
1- Detaycı bir yazar olan Rawls, söylendiğine göre “A Theory of Justice” isimli kitabının indeksini kendi derlemiştir.
2- Kaderin tesadüfiliği (herkes yoksul, engelli ya da azınlık üyesi olarak doğabilir) ilkesi Rawls’ın felsefesindeki temel noktadır. Kimi yorumcular Rawls’ın iki erkek kardeşinin erken ölümlerinin bu düşünceyi geliştirmesinde rolü olduğunu söylemektedir. Her ikisi de Rawls’tan kaptıkları bir hastalık nedeniyle ölmüştü. İlki difteri, ikincisi ise zatürre yüzünden...
3- “A Theory of Justice” 200 binden fazla satmıştır. Bu rakam akademik bir felsefe kitabı için oldukça yüksek... Rawls’ın bu eseri ayrıca 1971 yılında ABD Ulusal Kitap Ödülü’ne aday gösterilmiştir.
Filozof John Rawls (1921–2002), 1971 tarihli A Theory of Justice (Adalet Teorisi) kitabında yer alan bu senaryoya “cehalet peçesi” adını verdi. Ona göre “cehalet örtüsü”nün gözlerini bağladığı herkes adil ve eşitlikçi bir toplum düzeninde yaşamak isterdi.
Rawls bu kavramı pratikte azınlıkların ve dezavantajlı grupların haklarını korumak için kullandı. Örneğin; “cehalet peçesi” altında bir kişinin fiziksel bir engelle doğup doğmayacağını bilmesi mümkün değildi. Rawls’ın mantığına göre tam da bu yüzden hükümet engellileri düşünerek çalışmalıydı. Örneğin postanelerde tekerlekli sandalye rampalarının olması gerekliydi.
A Theory of Justice faydacılıkla son derece keskin bir zıtlık içerisinde olan düşünceler ortaya koyuyordu. Jeremy Bentham’ın (1748–1832) faydacılık anlayışı, toplumun vatandaşların toplam mutluluğunu arttırmayı hedeflemesi gerektiğini savunuyordu. Bazı durumlarda bu anlayış tek tek bireylerin çıkarlarıyla çeliştiğinde, ağırlığın toplumun ortak çıkarına verilmesi gerekiyordu. Bu bakış açısı çerçevesinde bir faydacı postanede tekerlekli sandalye rampası yapılmasına karşı çıkacaktı. Zira bunun için toplumun büyük çoğunluğunun normalde olduğundan daha fazla vergi vermesi gerecek, üstelik bu küçük bir azınlığın çıkarı için yapılacaktı.
A Theory of Justice basıldıktan sonra Rawls ABD’nin en önemli politik filozoflarından biri olarak görülmeye başlandı. Ona tam karşıt görüşler ise yine bir başka Harvard profesörü tarafından geldi: Muhafazakar eğilimli liberteryen Robert Nozick (1938–2002). Rawls’ı eleştiren Nozick onun devletin adaleti sağlamadaki rolünü fazla abarttığını söylüyordu.
Rawls her şeye rağmen özellikle solda yer alanlar için bir kahramandı. Political Liberalism (Siyasi Liberalizm / 1993) adıyla ikinci bir kitap çıkardı ve kendisine yöneltilen eleştirilerin çoğunu yanıtladı.
Başkan Bill Clinton (1946–), seksen bir yaşında ölmeden önce Rawls’a övgüler düzmüştür: “John Rawls bir toplumda şanslı olanların daha az şanslı olanlara yardım etmesinin sadece ahlaki değil aynı zamanda mantıklı da olduğunu söyleyerek siyaset ve ahlak felsefesine önemli bir yenilik getirmiştir.”
Ek Bilgiler
1- Detaycı bir yazar olan Rawls, söylendiğine göre “A Theory of Justice” isimli kitabının indeksini kendi derlemiştir.
2- Kaderin tesadüfiliği (herkes yoksul, engelli ya da azınlık üyesi olarak doğabilir) ilkesi Rawls’ın felsefesindeki temel noktadır. Kimi yorumcular Rawls’ın iki erkek kardeşinin erken ölümlerinin bu düşünceyi geliştirmesinde rolü olduğunu söylemektedir. Her ikisi de Rawls’tan kaptıkları bir hastalık nedeniyle ölmüştü. İlki difteri, ikincisi ise zatürre yüzünden...
3- “A Theory of Justice” 200 binden fazla satmıştır. Bu rakam akademik bir felsefe kitabı için oldukça yüksek... Rawls’ın bu eseri ayrıca 1971 yılında ABD Ulusal Kitap Ödülü’ne aday gösterilmiştir.
