Erwin Schrödinger (1887–1961), parlak bir fizikçiydi. Nobel ödülü kazandı. Albert Einstein’ın (1879–1955) yakın dostuydu. Ancak Schrödinger’in olmadığı bir şey varsa o da kesinlikle kediseverlikti.
Kuramsal fizik dışında Avusturyalı bilim adamı en çok ünlü “Schrödinger kedisi” metaforu ile tanınmaktadır. Schrödinger, kuantum fiziğinin temel bir problemini bir düşünce egzersizi kullanarak anlatmak istemişti. İlginç bir biçimde bu karmaşık problemi talihsiz bir kedinin yaşamı ve ölümü üzerinden açıklamaya çalışmaktaydı. Gerçekten de “Schrödinger kedisi” çok ünlü olmuş, bu metafora bilim kurgularda, televizyon programlarında ve hatta çizgi filmlerde bile yer verilmiştir.
Schrödinger Viyana’da doğdu. 1910 yılında fizik doktorası aldı. 1927 yılında Berlin’de prestiijli bir profesörlük kazandı. 1933 yılında fizik dalında Nobel ödülü aldı. Aynı yıl Nazi karşıtlığı nedeniyle ülkeden ayrılmak zorunda kaldı. Savaş yıllarında genellikle İrlanda’da bulundu. 1956 yılında Avusturya’ya geri döndü. Yetmiş üç yaşında ölene dek orada yaşadı.
Einstein’le birlikte 1935 yılında geliştirdikleri “Schrödinger kedisi” isimli düşünce deneyi atomaltı parçacıklarla ilgili bir soruna odaklanmaktadır. Birçok fizikçi atomaltı bir parçacığın konumunun ya da yönünün belirlenebileceğini düşünüyordu. Ancak hem konumunu hem de yönünü aynı anda belirlemek mümkün değildi. Çünkü bir parçacık gözlemlendiği zamana kadar başka pek çok noktada bulunmuş olacaktı.
“Schrödinger kedisi” metaforu bu teoriyi sorunsallaştırıyordu. Kedi, içi zehir dolu bir şişeyle birlikte çelik bir kutuda kilitli bulunmaktadır. Şişe kırılırsa kedi anında ölecektir. Şişe, atomaltı parçacıkların tahmin edilemeyen davranışlarına bağlı olarak onu kıracak ya da kıramayacak bir alete bağlı durumdadır. Ancak kutunun dışındaki insan gözlemci için zehirin yayılıp yayılmadığını ya da kedinin ölüp ölmediğini bilmek mümkün değildir.
Metaforun esprisi kutu kapalı kaldığı sürece belirsizliğin devam edecek olmasıdır. Belirsizlik insan gözlemci için geçerlidir, ama kedi için değil. Şişe kırıldı mı? Kedi öldü mü? Bilim adamlarının bir parçacığın konumunu gözlemleyene kadar kestiremediği gibi kedi de kutu açılana kadar iki “süper pozisyona” sahiptir. Yani hem ölü hem de diridir. Ancak bu sonuç aynı zamanda yanlış gibi gözükmektedir. Zira sağduyu kedinin ya ölü ya da diri olabileceğini söylemektedir. Her ikisinin birden olması mümkün değildir.
Öykü fizikçiler arasında devam eden bir tartışmayı yansıtmaktadır. Atomaltı parçacıklar için kullanılan “süper pozisyon” kavramı kedi gibi gözlemlenebilir varlıklar için de kullanılabilir mi? Bu sorunun yanıtı yoktur. Bulmaca halen çözülememiştir.
Ek Bilgiler
1- Schrödinger I. Dünya Savaşı sırasında Avusturya-Macaristan Ordusu’nda ağır silahlar sorumlusu olarak çalışmıştır.
2- Ayın karanlık yüzündeki bir krater adını Schrödinger’den alır.
3- Schrödinger’e 1934 yılında Princeton Üniversitesi’nde profesörlük teklif edilmiş, ancak o teklifi reddetmiştir.
Kuramsal fizik dışında Avusturyalı bilim adamı en çok ünlü “Schrödinger kedisi” metaforu ile tanınmaktadır. Schrödinger, kuantum fiziğinin temel bir problemini bir düşünce egzersizi kullanarak anlatmak istemişti. İlginç bir biçimde bu karmaşık problemi talihsiz bir kedinin yaşamı ve ölümü üzerinden açıklamaya çalışmaktaydı. Gerçekten de “Schrödinger kedisi” çok ünlü olmuş, bu metafora bilim kurgularda, televizyon programlarında ve hatta çizgi filmlerde bile yer verilmiştir.
Schrödinger Viyana’da doğdu. 1910 yılında fizik doktorası aldı. 1927 yılında Berlin’de prestiijli bir profesörlük kazandı. 1933 yılında fizik dalında Nobel ödülü aldı. Aynı yıl Nazi karşıtlığı nedeniyle ülkeden ayrılmak zorunda kaldı. Savaş yıllarında genellikle İrlanda’da bulundu. 1956 yılında Avusturya’ya geri döndü. Yetmiş üç yaşında ölene dek orada yaşadı.
Einstein’le birlikte 1935 yılında geliştirdikleri “Schrödinger kedisi” isimli düşünce deneyi atomaltı parçacıklarla ilgili bir soruna odaklanmaktadır. Birçok fizikçi atomaltı bir parçacığın konumunun ya da yönünün belirlenebileceğini düşünüyordu. Ancak hem konumunu hem de yönünü aynı anda belirlemek mümkün değildi. Çünkü bir parçacık gözlemlendiği zamana kadar başka pek çok noktada bulunmuş olacaktı.
“Schrödinger kedisi” metaforu bu teoriyi sorunsallaştırıyordu. Kedi, içi zehir dolu bir şişeyle birlikte çelik bir kutuda kilitli bulunmaktadır. Şişe kırılırsa kedi anında ölecektir. Şişe, atomaltı parçacıkların tahmin edilemeyen davranışlarına bağlı olarak onu kıracak ya da kıramayacak bir alete bağlı durumdadır. Ancak kutunun dışındaki insan gözlemci için zehirin yayılıp yayılmadığını ya da kedinin ölüp ölmediğini bilmek mümkün değildir.
Metaforun esprisi kutu kapalı kaldığı sürece belirsizliğin devam edecek olmasıdır. Belirsizlik insan gözlemci için geçerlidir, ama kedi için değil. Şişe kırıldı mı? Kedi öldü mü? Bilim adamlarının bir parçacığın konumunu gözlemleyene kadar kestiremediği gibi kedi de kutu açılana kadar iki “süper pozisyona” sahiptir. Yani hem ölü hem de diridir. Ancak bu sonuç aynı zamanda yanlış gibi gözükmektedir. Zira sağduyu kedinin ya ölü ya da diri olabileceğini söylemektedir. Her ikisinin birden olması mümkün değildir.
Öykü fizikçiler arasında devam eden bir tartışmayı yansıtmaktadır. Atomaltı parçacıklar için kullanılan “süper pozisyon” kavramı kedi gibi gözlemlenebilir varlıklar için de kullanılabilir mi? Bu sorunun yanıtı yoktur. Bulmaca halen çözülememiştir.
Ek Bilgiler
1- Schrödinger I. Dünya Savaşı sırasında Avusturya-Macaristan Ordusu’nda ağır silahlar sorumlusu olarak çalışmıştır.
2- Ayın karanlık yüzündeki bir krater adını Schrödinger’den alır.
3- Schrödinger’e 1934 yılında Princeton Üniversitesi’nde profesörlük teklif edilmiş, ancak o teklifi reddetmiştir.