Bernardino Telesio

​

Bernardino Telesio (1509-1588) İtalyan bir filozof ve doğa bilimcisi. Felsefede tümevarım ve çözüm yöntemlerinin uygulanmasında katkısı olmuştur. Doğal teorileri daha sonra yanlışlanmasına rağmen, gözlem üzerine yaptığı vurgu, onu en sonunda bilimsel yöntemi geliştiren “modernleri ilki” haline getirmiştir. Rönesans’ın doğa filozofları arasında anılmayı hak eden çok sayıda filozof vardır. Söz konusu doğa filozofları arasında yer alan bir filozof da savunduğu canlı maddeci teoriyle Bernardino Telesio’dur.​

Bernardino Telesio, Calabria bölgesinde, Cosenza’da doğmuş, 2 Kasım 1588’de aynı kentte ölmüştür. Eski ve soylu bir ailedendi. Hümanist ve ozan Antonius Telesio’un (Antonio Telesio) yeğenidir. Telesio Bernardino diye de anılır. Önce Milano’da, sonra Roma’da öğrenim gördü, Padova Üniversitesi’nde felsefe ve matematik okudu. 1527’den sonra, bir süre içe kapalı bir yaşam sürdüğü Benediktin manastırına çekildi. Cosenza’ya yerleşince Cosenza Akademisi’nin yeni bir felsefe anlayışını benimsemesine katkıda bulundu, burada tümevarım ve çözüm yöntemlerini geliştirdi.​

Telesio felsefe dışında fizik, matematik, fizyoloji, gökbilim ve tanrıbilim konularında da çağına göre önemli çalışmalar ortaya koymuştur. Felsefeyi Aristotelesçilik’in kavramlara dayalı yönteminden kurtarıp bilimsel bir içeriğe kavuşturma çabaları, Aristotelesçi çevrelerde büyük tepkilere yol açmıştır. Telesio’a göre felsefede deney ve gözlem gereklidir, yalnız kavramlara bağlanmak sorunların çözümüne yetmez. Filozofun yalnız us sınırları içinde kalarak doğadan, doğal olaylardan uzaklaşması gerçekleri kavramada yeterli değildir. Bilginin ilk kaynağı doğadır, nesnel varlıklardır. Bunlardan edinilen izlenimler us ilkelerinin süzgecinden geçirilerek, tümevarım yöntemiyle, kesin biçime kavuşturulur. Bu gerçek varlıkların (entia realia) bilgisidir, doğayı olduğu gibi insanı da tanımaya yarar.​

Telesio, doğal olayların temel nedenlerinin sıcak ve soğuk öğeler olduğunu söyler; ona göre, kuru ile sıcağın toplandığı merkez güneş iken, yaş ile soğuğun bir araya geldiği merkez yerdir. Sıcak ve soğuk öğelere ek olarak pasif madde diye üçüncü bir varlığın varoluşunu öne süren Telesio, bu iki öğe ya da ilke arasında sürekli bir savaşın hüküm sürdüğünü, zaman zaman bunlardan birinin ötekine üstün geldiğini, bu sonu gelmeyen savaşın, başlangıçtaki niteliksiz maddeden tek tek varlıkların meydana gelmesinin nedeni olduğunu söyler.​

Onun doğa felsefesinin ana çizgisi, şu halde madde ile kuvvet arasında kurduğu ilgiyle belirlenir. Gerçekten de “sıcak” ile “soğuk” bütün doğayı oluşturan iki kuvvettir; onlar madde ya da nitelik olmayıp, kendilerine özgü hareketleri olan kuvvetlerdir. Sıcaklığın özü göksel, soğukluğunki toprakla ilgilidir. Sıcaklığı doğuran ısı yaşamın da, devinmenin de kaynağıdır. Soğukluk ise dinginliğin, ölümsüzlüğün temelidir. İnsan gövdesini kuran öğeler de madde ile nesnel olmayan, tinsel yetilerdir. Bunlar için azalıp çoğalma söz konusu değildir. Bu öğeler evrenin bütününde de vardır ve sürekli bir savaş durumundadır. Bu savaş gökle yerin oluş nedenidir. Isı etkin güçtür, onda yayılma, genişleme özelliği vardır, soğukluk ise daralmaya, büzülmeye elverişlidir. Oluşun gerçekleşmesinde, nesnel varlıkların türlenmesinde bu karşıtlıkların etkisi egemendir. Bu etkin güç nesneldir, canlının tini onun bir bölümüdür ve soluktur. Bu soluk, başın içinde ince boşluklarla sinirler arasına yayılmış, dokuların içine girmiştir. İnsanda, öteki dirilerden ayrı olarak, tanrısal ve ölümsüz bir tin vardır. Tanrı’nın yaratarak insana verdiği bu yüce nesne, onu bütün yaratıklardan ayırır, ona üstünlük sağlar.​

Telesio’yu Rönesans’ın doğa filozoflarında biri yapan bir diğer unsur da ampirik metodolojisidir. Ona göre insan ruhunun, duyu izlenimlerini alma gücü ya da işlevi olup, duyu algısıyla başlayan akılyürütmenin deneysel olarak doğrulanması gerekir. Onun yöntemi deneysel bir yöntemdir, zira Telesio doğaya ilişkin bilgi için skolastik soyutlamaları tamamen bir tarafa bırakırken, duyu-deneyine başvurur ve akılyürütmeyi çoğu zaman gelecekteki duyu-deneyini geçmiş deneyim temeli üzerinde öngörme işlemi olarak değerlendirir. Bununla birlikte, onun bu noktada kalmayıp, duyu algısı tarafından deneysel olarak doğrulanabilenin ötesine geçen bir felsefe öne sürdüğü söylenebilir.​

Duyum ve bilinç yalnız insanda değil bütün doğa varlıklarında bulunur. Bu varlıkların bütününü kapsayan eğilim ve duyarlık evrensel diriliğin kaynağıdır. Telesio’un geliştirdiği öğreti çağlar boyunca etkisini göstermiş, özellikle tümevarım yöntemine kazandırdığı içerik, deney ve gözleme dayanan düşünürlere ışık tutmuştur. Filozof Roger Bacon, bu nedenle, onu Novorum hominum prima (yeni insanların ilki) diye nitelemiştir.​

Eserleri:​

Kaynakça:​

Felsefe Tarihi / Ahmet Cevizci​

Felsefe Tarihi / Alfred Weber​

Batı Felsefesi Tarihi / Bertrand Russell​

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi​