- Mesajlar
- 1,941
Ardçevirme bir önermenin niteliğine dokunmadan, konusunun çelişiğini yüklem, yükleminin çelişiğini de konu yapmaktır. Çelişik, " ...olmayan" kelimesiyle anlatılır. Bu döndürmenin dayandığı ilke, her olumlu önermenin, bir önermeye eşdeğer olumsuz bir önerme olarak, her olumsuz önermenin de yine bu önermeye eşdeğer olumlu bir önerme olarak ifade edilebileceğidir. Ters döndürmenin olumluları, düz döndürmenin olumsuzları; olumsuzlan ise düz döndürmenin olumluları hükmündedir.
(A) Tümel olumlu önermenin ters döndürmesi yine tümel olumlu (A) olur.
(A) Her insan canlıdır. ( Doğru)
(A) Her canlı olmayan, insan olmayandır. (Doğru)
(E) Tümel olumsuz önermenin ters döndürmesi tikel olumsuz (O) olur.
(E) Hiçbir insan taş değildir. (Doğru)
(O) Bazı taş olmayan, insan olmayan değildir. (Doğru)
(I) Tikel olumlu önermenin ters döndürmesi olmaz.
(I) Bazı insanlar doktordur. (Doğru)
(O) Bazı doktor olmayanlar, insan olmayandır. (Yanlış)
denemez. Çünkü doktor olmayıp da öğretmen, avukat, mühendis, sosyolog olan insanlar da çoktur.
(O) Tikel olumsuz bir önermenin tersdöndürmesi tikel olumsuz (O) olur.
(O) Bazı insanlar filozof değildir. (Doğru)
(O) Bazı filozof olmayanlar, insan olmayan değildir. (Doğru)
Ters döndürmenin temelinde üçüncü halin imkânsızlığı ilkesi ya da kuralı bulunmaktadır. İlimlerde ve kıyaslarda fazla kullanılmadığı gerekçesiyle, Ebherî gibi, bazı mantıkçılar ters döndürme (aks-ı nakîz) üzerinde durmamışlardır. Çoğu koşullu önermelerin, özellikle ayrık şartlıların, mukaddem ve tâlileri arasında gereklilik (lüzum-iltizâm) bağı bulunmadığından, bunların döndürmesinde bir fayda yoktur.
R. Baum, Logic, U.S.A., 1989
A. Cevdet, Mi'yâr-ı Sedâd, İstanbul, 1303
İ. Emiroğlu, Ann Hatlarıyla Klâsik Mantık, Bursa, 1999.
Gazâlî, Mi'yâru'l-İ'lim fi Fenni'l Mantık, Mısır 1329.
Ayrıca bkz., ÇELİŞKİ, DÖNDÜRME.
Felsefe Ansiklopedisi / Etik Yayınları