Andre Marie Ampere, genel olarak bilim, özel olarak da fizik tarihinin önemli isimlerinden biri olan meşhur Fransız fizikçisidir. Ocak 1775'de Lyons'a yakın Polemieux'da doğan Ampere daha küçük yaşlarından başlayarak, öğrenmeye ve özellikle de aritmetiğe karşı hevesi ile dikkati çekmişti. Babasının ona Latince öğretme teşebbüsü bile, Ampere'in matematiğe karşı olan büyük ilgisi nedeniyle boşa çıkmış ve Latince eğitimi yarım kalmıştı.
Ampere sonradan bu eğitimini yine de tamamlar, fakat bu bizatihi Latince ve klâsik edebiyat için gerçekleşen bir eğitim olmayıp, matematiğe yönelik büyük ilginin bir sonucu olur; nitekim o, gençlik yıllarında Euler ve Bernouilli'nin çalışmalarını anlayabilmek için yeniden Latince öğrenmeye başlar. İleri yaşlarında dostlarına, on sekiz yaşında iken bütün matematik bilgisini tamamladığını anlatan Ampere'in okuma ve öğrenme alanı, bununla birlikle matematikle sınırlı değildir. İlgi alanı tarih, seyahatnameler, şiir, felsefe ve doğal bilimler olarak hemen hemen her konuyu kapsamaktadır. Fransız İhtilâlinden önce Lyons'da önemli bir memuriyete sahip olan Ampere'in babası, ihtilâlciler tarafından önce hapsedilir ve ardından idam edilir.
Bu olayın kendisini derinden etkilediği Ampere'in bir yıldan uzun bir süre dış dünya ile bağlantısı kopmuştur. O botanik konusunda bazı ilgi çekici mektupların eline geçmesi ile yeniden normale döner, fakat ilgi alanının bu kez klâsik şiire kaydığı Ampere'in kendisi de kıta ve beyitler yazar. O, 1796'da Julie Carron ile tanışıp, onunla 1799'da evlenir. Ampere bu sıralarda hayatım hep özel dersler vererek kazanmıştır. Nitekim, o 1796'dan beri Lyons'da özel matematik, kimya ve yabancı dil dersleri veriyordu. Onun resmî bir göreve talip olması ancak 1800'lü yıllarda olmuştur. Nitekim, Ampere 1801'de hasta karısını ve bebeğini Lyons'da bırakarak fizik ve kimya öğretmeni ya da profesörü olarak çalışmak üzere Bourg'a gider. 1804 yılında eşini kaybeden Ampere'in bu acının etkisinden hiçbir zaman kurtulamadığı söylenmektedir. O aynı yıl bu kez Lyons lisesine matematik profesörü olarak atanır. Onun bu göreve atanmasında, 1802 tarihli, talih oyunlarında şansın daima kumarbaza karşı olduğunu ispatlayan, Considerations Sur La Theorie Mathematique Du Jen, başlıklı kitapçığının J. B. J. Delambre'nin dikkatini çekmesi etkili olmuştur. Yine, Delambre'nin tavsiyesi ile 1804'de Paris'te politeknik okulda düşük bir kadroya atanan ve burada 1809 yılında matematik profesörlüğüne seçilen Ampere bu görevde bilimsel araştırmalarım ve çeşitli konulardaki çalışmalarını hiç azalmayan bir gayret ve hevesle sürdürmüştür.
1814 yılında enstitü üyeliğine seçilen Ampere, buradaki çalışmaları ile, şöhretinin ana kaynağı olan, elektromanyetizma bilimine, veya kendi deyimi ile elektrodinamiğe, elektrik ve manyetizma arasındaki bağıntıları keşfederek büyük katkılar sağlamıştır. 1820 yılı Eylül ayı başında H, C. Oersted'in pusula iğnelerinin volta pili ile sağlanan elektrik akımından etkilenmesi olayını keşfettiğini duyan Ampere, aynı ay içinde bu ve benzer fenomenlerin çok daha ayrıntılı açıklamalarını içeren bir makaleyi Akademi'ye sundu. Bu makale, o güne kadar gözlenen elektromanyetik fenomenleri açıklayabilmenin yani sıra, pek çok gözlenmeyenin varlığını öngören matematiksel yapının gelişimi ve ayrıca pek çok teknolojik uygulamaların için başlangıç noktası olmuştur.
İleri yaşlarında çok ilgi çekici bir yapıt olan Essai Sur La Philosophic Des Sciences [Bilim Felsefesi Üzerine Deneme]'ı yazan Ampere, bu eserden başka iki tanesi kısmî diferansiyel denklemlerin çözümü konusunda olmak üzere çok sayıda bilimsel makale yazmıştır.
D. C. Giancoli, The Ideas of Physics, Harcourt Brown, Johanovich Inc., 1978.
L. Motz J. H. Weaver, The Story of Physics, Plenum Press, 1989.
Ayrıca bkz. BİLİM, FİZİK, FİZİK TARİHİ.
Felsefe Ansiklopedisi / Etik Yayınları
