Ammonios Sakkas'ın yaşadığı yıllara ilişkin kesin bir tarihlendirme söz konusu olmamakla birlikte, onun M. S. III. yüzyılın başlarında (yaklaşık olarak 175-250) yaşadığı kabul edilmektedir. Kendisine 'hamal' (bagman) anlamına gelen Sakkas takma adı verilmiştir.
Ammonios Sakkas İskenderiye'de yaşamış ve orada uzun yıllar dersler vermiştir. Hıristiyan bir aileden gelmekle birlikte, onun antik felsefe geleneğine bağlı kaldığı ve Hıristiyanlığı asla benimsemediği söylenir. Buna karşın kilise tarihçilerinden Caesarea'lı Eusebius ve Aziz Jerome, Ammonios Sakkas'ın Hıristiyanlığı hiç bırakmadığını öne sürerek, onun Yahudilik ile Hıristiyanlığı uzlaştırmaya çalıştığında ısrar ederler. Bununla birlikte, onların söz ettiği Ammonios'un başka bir Ammonios olma olasılığı vardır; çünkü aynı adı taşımakla birlikte farklı tarihlerde yaşamış ve farklı felsefi öğretileri izleyip geliştirmiş üç ayrı Ammonios bulunmaktadır ki, bunlardan birincisi, genel olarak, İskenderiye'li Ammonios (M.S. I. yüzyıl) diye bilinir ve o esas itibariyle Peripatetik felsefe geleneği içinde düşünülür. Tarihsel sıralamada, burada sözünü ettiğimiz Ammonios Sakkas (M. S. III. yüzyıl) ikinci sırada yer alır. Son olarak, Hermias ve Yunanlı kadın düşünür Aedesia'nın oğlu olan, fakat "Hermias'ın oğlu Ammonios" diye anılan Ammonios adlı filozof gelmektedir. Hermias'ın oğlu Ammonios İskenderiye'de dersler vermiş ve o da diğer Yeni-Platoncular gibi Platon ile Aristoteles'i uzlaştırmaya çalışmıştır. Onun ise M. S. V. yüzyılın sonlarına doğru yaşadığı söylenmektedir (434/45-517/26).
Bununla birlikte, sözü edilen filozoflar arasında Ammonios Sakkas tarihsel ve felsefi bakımdan son derece ayrı ve özel bir önem arz eder. Çünkü onun, Platonculuktan Yeni-Platonculuğa geçişi gerçekleştiren filozof olduğu kabul edilir ve Yeni-Platonculuğun temellerinin onun öğretisi ile birlikte atıldığı söylenir. Hatta E. R. Dodds, Ammonios Sakkas'ı Yeni-Platonculuğun Sokrates'i olarak tanımlar.
Ammonios'tan geriye yazılı hiçbir şey kalmamıştır. Onun son derece karizmatik bir figür olduğu kesin olup, Numenius'tan etkilendiği söylenmektedir. Bununla birlikte, Ammonios'un kendine özgü bir öğreti geliştirip geliştirmediğini tam bir kesinlikle söylemek son derece zordur. Düşüncesinin ana rengini Platoncu düşüncelerin oluşturduğu Ammonios için de, İskenderiyeli filozofların çoğunu tanımlayan 'mistik' terimi kullanılır.
İskenderiyeli Platoncu filozof Ammonios Sakkas'ın öğrencileri arasında en ünlü olanı hiç kuşkusuz Plotinos'tur. Ammonios Sakkas o sıralar henüz yirmi yaşında olan Plotinos'a on yıl boyunca (232-242) hocalık etmiştir. Öğrencileri arasında Longine ve Origenes'in de anıldığı Ammonios Sakkas'ın Yeni-Pythagorasçı ve Platoncu düşünceler üzerinde yükselen düşüncesi, o zamanlar felsefi aydınlanma arayışı içinde olan ve bu amaçla İskenderiye'ye gelen Plotinos'u derinden etkilemiştir. Çünkü Ammonios döneminin Ortodoks felsefe anlayışından son derece uzaktaydı. Bununla birlikte, onun öğretisini Plotinos ve Origenes'deki ortak düşüncelerden hareketle yeniden oluşturma çabası pek de başarılı olmamıştır. Fakat Ammonios Sakkas'ın öğrencisi ve izleyicisi olarak Plotİnos, Yeni-Platoncu okulun en önemli temsilcisi ve kurucularından biri olarak tarihte yerini almıştır. O nedenle, belki de tam kesinlikle söylenebilecek şeylerden biri, Ammonios Sakkas'ın Yeni-Platoncu düşüncenin kurucusu olan ünlü filozof Plotİnos'u derinden etkilemiş olmasıdır. Bu bakımdan, Ammonios Sakkas'ın Yeni-Platonculuğun Sokrates'i olarak tanımlanması son derece yerinde görünmektedir.
A. H. Armstrong (ed-), The Cambridge History of Later Greek and Early Medieval Philosophy, Cambridge, 1970.
R. Audi, The Cambridge Dictionary of Philosophy, Cambridge University Press, Cambridge, 1996.
J .O'Meara(ed.), Neoplatonism the Grek Commentators and Christian Thought, Albany, 1982.
R. Sorabji(ed.), Aristotle Transformed: The Ancient Commentators and Their Influence, Duckworth, London, 1990.
R. Sorabji, Time, Creation and the Continuum, London-Ithaca N.Y, 1983.
Ayrıca bkz., ANTİK FELSEFE, ORIGENES, PLATON, PLOTİNOS, YENİ-PLATONCULUK, YENİPYTHAGORASÇILIK.
Felsefe Ansiklopedisi / Etik Yayınları