- Mesajlar
- 1,941
Amaçlar Krallığı, Alman filozofu Kant'ın ödev etiğinde, kişiye yarar sağlayacağı için hedeflenen amaçlar, haz, şan, şeref gibi ahlâkî eyleme yabancı öğeler tarafından değil de, kendi koyduğu amaçlar tarafından belirlenen ve kendi başına en yüce amaç olarak ortaya çıkan akıllı insan varlıklarının evrensel bir ahlâk yasası altında oluşturdukları birliği tanımlar.
Kant, önce bir amaç olarak insanın taşıdığı anlamı ortaya koyar ve akil sahibi bir varlık olarak insanın, bir araç olarak değil, bir amaç olarak varolduğunu ve her zaman bir amaç olarak görülmesi gerektiğini bildirir. İnsanın amaç olması, onun doğal yanından bağımsız olarak, akil sahibi bir varlık olmasından kaynaklanmaktadır. Kant'ın gözünde, doğal ihtiyaçlarımızın kaynakları olan eğilimlerin kendilerinin pek az bir değeri vardır. Varoluşları bizim irâdemize değil de, doğaya dayanan akıldan yoksun varlıkların da sadece birer araç olarak göreli bir değeri bulunur; bundan dolayıdır ki, onlara şeyler denir.
Oysa akil sahibi varlıkları kişi diye tanımlamaktayız, çünkü onların doğal yapıları bile kendilerini, hiçbir zaman araç olarak kullanılamayacak, mutlak değere sahip amaçlar olarak gösterir. Kant'a göre, örneğin yaşadığı bir dizi felaketten dolayı umutsuzluğa düşen ve yaşamaktan bıkarak kendini öldürmeye karar veren birinin eyleminin kendi başına amaç olan insan düşüncesiyle uyuşup uyuşmadığını kendisine sorması gerekir. İnsan zor bir durumdan kurtulmak için kendini öldürmeye kalkışıyorsa eğer, bu takdirde o kendi kişiliğini daha iyi bir yaşama için sadece bir araç olarak görüyor demektir. Ama insan bir şey ya da eşya değildir, dolayısıyla ona bir araç olarak muamele edilemez; insan kendi kişiliğinde bile insanı yok edemez, öldüremez. Onun bu bağlamda verdiği ikinci örnek de başkasına yalan yere söz veren kimsenin başkasını bir araç olarak kullandığını ortaya koyar. Zira o böyle bir söz vermekle, karşısındakini kendi kişisel amacı için kullanmaya kalkışmış olur.
İnsanın kendi başına amaç olması ilkesi, Kant'ta bir yanıyla öznel, bir yanıyla da nesnel bir ilkedir, özneldir, çünkü her rasyonel varlık kendisini kendi başına bir amaç olarak düşünür; nesneldir, zira her rasyonel varlık aynı şekilde düşünür. İnsan varlıkları Kant'a göre, "kendi başına amaç olma"yı deneyimden çıkaramaz, çünkü o akil sahibi bütün varlıklara uygulanan evrensel bir yasadır; evrenselliği belirleyen ya da ortaya koyan bir deneyimden söz etmek ise mümkün değildir. İşte bundan dolayı, araçlar düzeni şey, eşya ya da nesneler düzeniyle birleşirken, amaçlar düzeni kendi kendini belirleyen akil sahibi varlıklar ile birleşir.
İşte kendi başlarına birer amaç olan insan varlıkları, bir amaçlar krallığı meydana getirirler. Başka bir deyişle, Kant "her vatandaşın hem yasakoyucu ve hem de uyruk niteliğini taşıdığı", "hür ve akla uygun irâdelerin meydana getirdiği toplumda, hem yasakoyucu ve hem de uyruk gibi davranan" bireyler topluluğu için, ayrı bir cumhuriyet ya da krallık ^anlamında, amaçlar krallığı deyimini kullanır. Krallık derken, çeşitli akıllı varlıkların topluluk yasaları yoluyla birbirlerine bağlandıkları bir ülkeyi anlayan Kant'a göre, rasyonel varlık, kendisi yasakoyucu olmakla birlikte, bu yasalara uymak durumunda olduğunda, öncelikle bu amaçlar krallığına bir üye olarak bağlıdır; öte yandan o, bir yasakoyucu olduğu, bir başkasının irâdesine tâbi olmak yerine, kendi irâdesine uyduğu için de, bu krallıkta bir kurucu üyedir. Bu ise, demokratik bir yönetim yurttaşlarının hem yasakoyucular hem de özgür birey ya da özneler olduğu bir yönetimi tanımladığına göre, Kant'm amaçlar krallığı idesi veya ödev etiğiyle demokrasinin felsefi temellerini sağladığını ifade eder.
I. Kant, Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi (çev. I Kuçuradi), Ankara, 1982.
I. Kant, Pratik Akim Eleştirisi(çev. I. Kuçuradi Ü. Gökberk F. Akatlı), Ankara, 1980.
W. Ashby, A Comprehensive History of Ethics, New York, 1997.
Ayrıca bkz., AHLÂK, AHLÂKÎ KARAKTER, AKIL, DEMOKRASİ, KANT, ÖZERKLİK.
Felsefe Ansiklopedisi / Etik Yayınları
