- Mesajlar
- 1,941
AGATHON Grekçe Agathos sıfatından gelen bir terim olarak "iyi olan şey"i, "nihaî bir ilke"yi, "en yüksek iyi"yi tanımlar.
Agathon, Yunan'da etiğin kurucusu olmak sıfatıyla felsefeyi gökyüzünden yeryüzüne indiren Sokrates'le birlikte, felsefi düşünce ve tartışmanın, Milattan önce beşinci yüzyıldan itibaren önemli konularından haline gelmiş, hatta felsefi araştırmanın merkezine geçmiştir. Zira, onu insan varlığının en çok istediği, sahip olmaya değer bulduğu şey olarak tanımlayan Sokrates'ten sonra, Platon hocasının mirasını korumakla birlikte, Agathon'u salt etik bir ideal olmaktan çıkarıp, İdeaların İdeası veya en yüksek Form olarak öne sürmüştür. Başka bir deyişle, o Devlet adli diyalogunda, Agathon'u haz ya da bilgi/bilgelikle özdeşleştiren anlayışı öne sürüp reddettikten sonra, Agathon telakkisinde sırasıyla etik, epistemolojik ve ontolojik üç ayrı unsuru bir araya getirir: (1) Hayatın nihaî ve İnsanî arzunun en yüksek nesnesi; (2) bilginin, dünyayı anlaşılır kılan temel koşulu; (3) kendileri de doğal nesnelerin ve insan eylemlerinin yaratıcı nedenleri olan İdealarm ezelî ve kalıcı nedeni.
Platon'da üç ayrı ve birbirinden bağımsız düşüncenin Agathon'da bir araya gelişi, sadece Yunan'a özgü düşünme modelleriyle değil, fakat onun, Sofistlerin entelektüel kuşkuculuğu ahlâkî anarşiye eşitlemelerinin yarattığı özel ve zorlu problemle karşı karşıya kalmış olması olgusuyla açıklanır. Söz konusu problemden dolayı, etik idealler ona göre, metafizikten, metafiziksel araştırmadan bağışık tutulamaz. Doğru ve yanlışla ilgili mutlak standartlar, gerçek iyilik ancak ve ancak kalıcı, değişmez ve sürekli bir gerçeklik alanına beslenecek inanç yoluyla temin edilebilir. İşte bundan dolayı, onun en yüksek iyiye, Agathon'a ilişkin tartışması ontolojik ve epistemolojik spekülasyonlardan bağımsız değildir: En yüksek gerçeklik mutlak iyilik olup, o sadece uzun bir eğitim sürecinin ardından anlaşılabilecek olan bir değerdir,
Platon'un aynı zamanda dünyaya ilişkin teleolojik açıklamanın kaynağını oluşturan Agathon teorisini şiddetle eleştiren Aristoteles, bir yandan onun iyi anlayışındaki ontolojik ve epistemolojik öğeleri ayıklarken, diğer yandan da "her şeyin amaçladığı nihaî ilke olarak" Platonik iyi tanımını benimsemiştir. Onun gözünde Agathon "erdeme uygun faaliyet veya pratik" olarak tanımlanan mutluluktur. Onda en yüksek erdem de, ahlâkî değil, fakat fikrî bir erdem olarak tefekkürdür. Çünkü tefekkür, çıkar gözetmeksizin, bizatihi kendisi için istenen bir faaliyet türü olarak, insanı Tann'ya en fazla yaklaştıran erdemdir.
Agathon bağlamında Sokrates'le başlayan gelenek Aristoteles'le son bulur. Ve Helenistik dönemde Epikürosçular önce Sokrates, sonra da Platon ve Aristoteles tarafından reddedilen doğalcı ttyctâdv görüşüne, en yüksek iyiyi hazza eşitleyen anlayışa geri dönerler. Diogenes Laertios Epiküros’un söz konusu Agathon anlayışını, onun ağzından şöyle aktarmaktadır: "İşte bu yüzden hazzı mutlu yaşamın ilkesi ve ereği olarak tanımlıyoruz; çünkü bunu yaratılıştan gelen iyi olarak tanıyoruz, seçmemiz ve kaçınmamız gereken her şeyi bundan başlatıyor, her türlü hakkında iyi hakkında karar verirken, haz ve acı duygularını ölçü alıp, gene buna geliyoruz."
Stoacıların Agathon'u yararlı veya hayırlı olana eşitlemelerinden sonra, Plotinos'un meşhur Agathon teorisinde, bu kez etik olan ile ontolojik olan, Platonik gelenekteki Sokratik unsur ile Parmenidesçi unsur birleşir. Nitekim, Plotinos Enneadlar'dâ nihaî ilkeye götüren iyiler hiyerarşisini betimledikten sonra Bir Olanı İyiyle özdeşleştirir.
W. K. C. Guthrie, A History of Grek Philosophy, vol. 6 vol s, Cambridge, 1963-1981.
G. S. Kirk J. Raven M. Schofield, The Presocratic Philosophers, Cambridge, 1983.
A. Long, Hellenistic Philosophy, London, 1986
F. E. Peters, Greek Philosophical Terms, New York University Press, New York, 1967
E: Zeller, Grek Felsefesi Tarihi(çev. A. Aydoğan), Istanbul, 2001.
Ayrıca bkz., ANTİK FELSEFE, BÖLÜNMÜŞ ÇİZGİ ANALOJİSİ, EPİKÜROSÇULAR, PLATON, PLOTİNOS, SOFİSTLER, SOKRATES, STOACILAR.
Felsefe Ansiklopedisi / Etik Yayınları